Solidarni zza Muru – Für Solidarność. Hinter der Mauer

Mur Berlinski.

Marian Stefanowski, Berlin

Info

Wystawa fotografii pod tytułem „Solidarni zza Muru” Mariana Stefanowskiego jest migawkowym, często niedoświetlonym, nieostrym i niepełnym obrazem tego, co działo się w podzielonym Berlinie.

„Usiłuj żyć w prawdzie
Versuch in der Wahrheit zu leben“

(Vaclav Havel – czeski pisarz, opozycjonista, polityk)

Jednym z bohaterów wystawy Mariana Stefanowskiego[*] jest Ludwig Mehlhorn (1950 - 2011). Matematyk, działacz na rzecz praw człowieka w NRD. Był jednym z pomysłodawców Fundacji Krzyżowej; przyjaciel Polski i „Solidarności”.

Dlaczego zaczynam od niego? Bo ta ekspozycja mogłaby się nazywać: „Solidarni po OBYDWU stronach Muru”.

Solidarni zza Muru jest więc wyłącznie migawkowym, często niedoświetlonym, nieostrym i niepełnym obrazem tego, co działo się w podzielonym Berlinie. Kadrem filmu zaledwie, który zapewnie już nigdy nie powstanie ... „Ludzi dobrej woli było dużo więcej. Każdy z nich wyjmował mniejszą lub większą cegłę z tego Muru. Potrzebnych byłoby tysiąc pomieszczeń, żeby zmieścić fotografie wszystkich” - zacytowała Gazeta Wyborcza Stefanowskiego przed łódzką edycją „Solidarnych”. Pięćdziesiąt osiem biało-czarnych fotogramów to zaledwie cząstka olbrzymiego puzzle, którego ułożeniem zajmują się od pewnego czasu historycy. Konfrontowani z tą wystawą świadkowie ówczesnych wydarzeń dopełniać jedynie mogą ten obraz o własne przeżycia i historie, a co najważniejsze, „inne” niż Autora, współtworzących i kuratora wystawy, doświadczenia. O inną głębię ostrości. I taki przyświecał nam cel od samego początku, od chwili, gdy narodził się pomysł wystawy. Także z przejrzanych tysięcy negatywów, których zbyt wiele i bezpowrotnie zniszczyły wilgotne mieszkania, kolejne przeprowadzki, czy niedoskonałość materiału filmowego.

Mówiłem w jednym z wywiadów, że Autor przypomnieć nam chciał – innym przybliżyć – atmosferę lat 80-tych Zachodniego Berlina. A co najważniejsze, wpisać w ramy tego Miasta wszystkich tych, którzy tam żyli po obydwu stronach Muru, którzy solidarnie opowiedzieli się po stronie prawdy. Jest to więc ukłon podziękowania osobom prywatnym, jak i instytucjom czy organizacjom, które niosły pomoc, które w tej pomocy uczestniczyły. Od samego początku lub sporadycznie; w miarę możliwości, ale zawsze kierując się odruchem międzyludzkiej solidarności lub po prostu z sympatii do Polski. Niezależnie od przekonań politycznych, wyznania i koloru skóry ...

„Solidarni zza Muru” to trzy bloki tematyczne oraz epilog zatytułowany Up @ Down. Rozdział pierwszy: Berlin Zachodni - zachodni Berlin / Berlin (West) - Westberlin opowiada o podzielonym mieście, jego specyficznej atmosferze i granicy dwóch obcych i wrogich sobie światów. Także o Murze i o tym, jak mieszkańcy Berlina dopasowali się do specyficznych warunków. Jedni w „złotej klatce” – inni w stolicy robotniczego raju ...

Solidarni / Für Solidarność (część druga) to dziesięć – prezentowanych alfabetycznie – portretów osób, które towarzyszyły autorowi w jego solidarnościowej wędrówce po Berlinie od grudnia 1981 roku po czas przełomu. Postaci pozornie różne, o skrajnie odmiennych zawodach – często przekonaniach politycznych. Filolog, lekarz, grafik, trener lub księgarz – ich wszystkich łączył wspólny cel pomocy Polsce i podziemnej Solidarności.

[*] Marian Stefanowski: Solidarni zza Muru. Für Solidarność. Hinter der Mauer. Fotografie - Fotografien. Berlin - Warszawa 2014. Organizator: Związek Dziennikarzy Polskich w Niemczech T.z. Patronat Honorowy Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Współpraca /.Koordynacja projektu: m.in. Ewa Maria Slaska oraz Joanna Trümner. Kurator wystawy: W. Drozdek. Wernisaż: 25. 06. 2014, Galeria IG Metall w Berlinie. Edycje poza Berlinem: Warszawa, Dom Polonii, 22.08. 2014 (Wystawa rozwiązana bez podania przyczyn po 2. tygodniach). Toruń, Galeria Wejściówka, 12. 12. 2014. Łódź, Dom Literatury, 25. 04. 2015. Darłowo, Zamek Książąt Pomorskich, 13. 12. 2016.

...zza Muru / ...hinter der Mauerto impresje z Zachodniego Berlina i postaci tych, którzy nie tylko kształtowali to niepokorne miasto ale i przez dziesięciolecie kreowali jego „polskie” oblicze. Jakże inne od obiegowych stereotypów i przesądów. I w końcu jest podziękowaniem dla wielu bezimiennych (często zapomnianych) wolontariuszy, bez których nasza działalność nie byłaby możliwa. Pisał w laudacjo dr Piotr Olszówka: „(...) zdjęcia Stefanowskiego pokazują (...) ludzi, którzy we wrogim i lękliwym otoczeniu odkryli ducha wspólnoty, solidarności. Byli to Polacy i Niemcy, z trzech krajów, z dwóch narodów.” To ważne i godne zapamiętania stwierdzenie. Szczególnie dziś. W Europie pełnej narodowych konfliktów i neo-faszystowskiej głupoty.

Epilog czyli Up @ Down wykracza pozornie tylko poza ramy tej wystawy. Otwiera go pustezdjęcie (w edycji łódzkiej i darłowskiej wystawy - lustro) poświęcone nie tylko tym, którzy w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie Zachodnim ale w całej Polsce, 4 czerwca 1989 roku opowiedzieli się za wolnością i demokracją. Zdjęcia następne to portrety tych, którzy tworząc nowy rząd, wartości te utrwalali. By the way: ów epilog, jego zawartość i prezentacja (pozornie bezładnie zawieszone fotografie, dopiero w oddaleniu nabierają kształt sinusoidy) wzbudziły największe emocje. Także próbę cenzury ze strony Domu Polonii w Warszawie: „Geremka powieście gdzie indziej – nie obok Wałęsy”. W innym mieście zażądano od nas usunięcia całego epilogu jako niemieszczącego się w koncepcji gospodarzy ... Tam wystawa nie doszła do skutku.

„Ocalić od zapomnienia” – byli zgodni pracujący przy tej wystawie od roku 2012. Jakże aktualne w czasach, gdy zapomina się, że były dwa państwa niemieckie, że był Mur, który dzielił nie tylko Miasto ale i całe rodziny.

I na koniec raz jeszcze słowa dr Piotra Olszówki: (Berlińczycy)„Wspierali społeczeństwo, które po 16 miesiącach wolności znów zostało ujarzmione. Ich solidarność zwyciężyła. Na 25 lat.
Czy na trwałe?”

Last but not least: Związek Zawodowy Metalowców (IG Metall) chętnie udostępnił nie tylko pomieszczenia swojej nowo-otwartej galerii ale i zapewnił pomoc techniczną. Był jednym z niewielu związków branżowych, które aktywnie pomagały podziemnej „Solidarności”. Warto i o tym pamiętać.

Wojciech Drozdek

PS. Pisała polatach, w kwietniu 2018 roku, moja łódzka znajoma, Jadzia Konopacka: „Pamiętam tiry od was z darami. Sala teatralna, w której występowali m.in. Mikołajska, Grabowscy, nasz kuzyn Edek Wende, pełna paczek z darami (...). Informowałam rodziny internowanych, żeby zgłaszali się po potrzebne im rzeczy. Kłębiło się od ludzi. (...)”