Gimnazjum Polskie w Bytomiu

Po plebiscycie, który przypieczętował podział Górnego Śląska na część polską i niemiecką, Związek Polaków w Niemczech[1] rozpoczął starania o utworzenie na terytorium Rzeszy polskiej szkoły wyższej, zgodnie z polskim systemem kształcenia szkoły średniej zakończonej egzaminem maturalnym. Z uwagi na szereg trudności administracyjnych Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne dla Śląska Opolskiego – lokalna komórka Związku – w latach 20. zrezygnowało początkowo z kontynuowania dążeń o utworzenie polskiego gimnazjum państwowego na terenach plebiscytowych przyznanych Niemcom, chociaż takie prawo przysługiwało mniejszości polskiej w myśl Konwencji Genewskiej z 1922 r. W lutym 1930 r., dla uczczenia 25. rocznicy wybuchu strajków szkolnych w zaborze pruskim i rosyjskim, zawiązano Komitet Obchodu 25–lecia Walki o Szkołę Polską, pod patronatem prezydenta RP – Ignacego Mościckiego. Jednym z jego priorytetowych zadań postawionych przez Komitet stało się rozpoczęcie przygotowań do utworzenia prywatnego polskiego gimnazjum w Niemczech. Miało być ono utrzymywane z funduszu Związku Polaków w Niemczech oraz wsparcia ze strony rządu polskiego. Przeprowadzono również zbiórkę datków wśród ludności polskiej. Zebrane środki posłużyły do utworzenia Funduszu Szkolnictwa Polskiego Zagranicą, pod patronatem ówczesnego marszałka Senatu – Władysława Raczkiewicza[2].

Lokalizacja gimnazjum

Kwestia lokalizacji polskiego gimnazjum pozostawała początkowo otwarta. Brano pod uwagę teren Śląska oraz Prus Wschodnich. Na Śląsku brano pod uwagę dwa miasta: Opole – z uwagi na siedzibę w nim władz rejencji oraz lokalne oddziały Związku Polaków, Polskiego Towarzystwa Szkolnego i Harcerstwa Polskiego oraz Bytom – za którym przemawiało jego przygraniczne usytuowanie. O wyborze ostatecznie zdecydował przypadek – likwidacja polskiego wydawnictwa „Katolik” w Bytomiu. Zdecydowano wówczas o przekazaniu obiektu na potrzeby polskiego gimnazjum. 24 marca 1932 r. opolski Oddział Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego skierował do bytomskiego wydziału budowlanego wniosek o zatwierdzenie projektu przebudowy gmachu i dostosowania pomieszczeń tegoż dla celów szkolnych. Prośba o wydanie zezwolenia spotkała się z falą protestów na łamach lokalnej prasy, a nawet interpelacji do ministerstwa spraw wewnętrznych. Strona niemiecka, torpedując posunięcia w tej sprawie strony polskiej, starała się wykazać brak istnienia mniejszości polskiej na Górnym Śląsku, a przede wszystkim w Bytomiu[3].

W końcu jednak zgodę wydano. Zaawansowane prace remontowe skłoniły inicjatorów powołania placówki w Bytomiu do wystąpienia z wnioskiem do kolegium prowincjalnego w Opolu, o wydanie zezwolenia na prowadzenie publicznego gimnazjum klasycznego, z prawem do uzyskiwania świadectwa maturalnego, dającego możliwość podejmowania studiów wyższych na poziomie uniwersyteckim. W odpowiedzi zwołana została specjalna konferencja w Berlinie 9 sierpnia 1932 r. Ministerstwo oświaty reprezentował Friedrich Adolf Trendelenburg, ministerstwo spraw wewnętrznych radca Gürich, ministerstwo spraw zagranicznych – dyrektor departamentu Meyer. Rejencję opolską reprezentował nadprezydent Hans Lukaschek. W konsekwencji przeprowadzonych rozmów wniosek strony polskiej został przyjęty, zaaprobowano również kandydatury proponowanych nauczycieli, z wyjątkiem osoby Miłosza Sołtysa na stanowisku dyrektora. Uznano, że osoba kierująca placówką winna legitymować się obywatelstwem niemieckim, z uwagi na właściwe kształtowanie światopoglądu politycznego. Celem rozwiązania powyższego problemu nadzór nad szkołą przekazany został bytomskiemu radcy szkolnemu – Dopke, który pełnić miał funkcję komisarza kolegium. Wskazano ponadto na kwestie nomenklatury – zgodnie z zaleceniami gimnazjum miało przyjąć nazwę Prywatne Gimnazjum Rozwojowe z polskim językiem nauczania (Privates Gymnasium in Entwicklung mit polnischen Unterrichtssprache), bezzasadne władzom niemieckim wydawało się otwarcie szkoły z wszystkimi klasami, do maturalnej włącznie. Początkowo zamierzano uruchomić trzy niższe klasy gimnazjum, od szóstej do czwartej włącznie. Celem określenia poziomu wiedzy, prezentowanego przez uczniów przyszłego gimnazjum, otwarcie szkoły miał poprzedzić egzamin wstępny, przeprowadzony przez decydentów niemieckich[4].

Gmach gimnazjum polskiego – trójkondygnacyjny – usytuowany został przy Kurfürstenstraße 21 (al. Legionów).  Do dyspozycji oddano pracownie specjalistyczne do zajęć fizyki, chemii, przyrody i rysunku. W budynku mieściła się również aula, sala gimnastyczna, kaplica szkolna i biblioteka – w tej zainstalowane zostały aparaty kinematograficzny, do wyświetlania slajdów oraz radiowy[5].