Tadeusz Nowakowski

Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r.
Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r.

Tadeusz Nowakowski urodził się 8 listopada 1917 w Olsztynie, jako syn Stanisława i Emilii z Górków. Ojciec przyszłego pisarza był historykiem, dziennikarzem i polskim działaczem niepodległościowym na Warmii. W 1920 roku, gdy w wyniku plebiscytu ziemię warmińską przyznano Niemcom, rodzina zmuszona była opuścić Olsztyn i przeniosła się do świeżo włączonej do odrodzonej Polski Bydgoszczy, gdzie Stanisław Nowakowski otrzymał posadę redaktora miejscowej gazety – „Dziennika Bydgoskiego”. Dzieciństwo i młodość Tadeusz spędził więc w Bydgoszczy, którą do końca życia uznawał za swoje miasto rodzinne, „małą ojczyznę”. Tu ukończył szkołę powszechną i zdał maturę w humanistycznym Państwowym Gimnazjum im. Marszałka Śmigłego-Rydza. W szkole średniej redagował gazetkę uczniowską „Ogniwa”, gdzie zamieszczał młodzieńcze próby literackie, ponadto pisywał wiersze i felietony do „Dziennika Bydgoskiego”, współpracował także z nowo otwartym bydgoskim studiem Polskiego Radia jako redaktor audycji harcerskiej. W 1936 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (wówczas Uniwersytet Józefa Piłsudskiego).

Po wybuchu wojny wziął udział w obronie Warszawy w ramach Ochotniczej Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, zorganizowanej przez Polską Partię Socjalistyczną formacji obrony cywilnej. Przydziału mobilizacyjnego nie miał – jako cukrzyk z wadą wzroku uznany był za niezdolnego do służby wojskowej. Pod koniec 1939 roku dotarł do Włocławka, dokąd przeniosła się jego matka i rodzeństwo po aresztowaniu ojca w Bydgoszczy i zesłaniu go do obozu koncentracyjnego (Stanisław Nowakowski zginął w Dachau w r. 1942).

W grudniu 1940 r. Tadeusz Nowakowski został aresztowany przez włocławskie gestapo pod zarzutem kolportowania ulotek i redagowania konspiracyjnej gazetki. Był sądzony przez doraźny „Sąd Ludowy” i skazany na karę śmierci za działanie na rzecz „oderwania Wielkopolski od Trzeciej Rzeszy”. Podsądny, znakomicie władający językiem niemieckim, zgłosił jednak skargę formalną, zwracając uwagę, że przydzieleni mu z urzędu obrońcy – miejscowi volksdeutsche – znają niemiecki jedynie biernie, w stopniu uniemożliwiającym im sprawowanie funkcji obrończych. Sąd uznał tę skargę i „ułaskawił” Nowakowskiego, zamieniając karę śmierci na 30 lat pobytu w obozie koncentracyjnym.

Do końca wojny skazany przebywał w więzieniach i kacetach, we Włocławku, Inowrocławiu, Bautzen, Zwickau, Dreźnie, Elsnig-Vogelgesang, wreszcie w Salzwedel, gdzie doczekał wyzwolenia przez armię amerykańską. Jako wyzwoleniec trafił do obozu dipisów (displaced persons) w Haren (Ems) w Emslandzie, mieście przezwanym wtedy „Maczkowem” od nazwiska gen. Stanisława Maczka, dowódcy I polskiej dywizji pancernej, która wyzwalała to miasto i sprawowała w nim władzę okupacyjną. W obozie pracował Nowakowski jako nauczyciel w polskim liceum. Rozwijał także twórczość literacką – tu powstały pierwsze fragmenty jego najważniejszej powieści oraz wiersze i opowiadania, które przesyłał do polskiego literackiego tygodnika „Wiadomości” reaktywowanego z początkiem 1946 roku w Londynie. Po zakończonych sukcesem staraniach o możliwość wyjazdu z Niemiec, gdzie życie w roli DP nie było łatwe i co ważniejsze nie rysowało pomyślnych perspektyw na przyszłość, jesienią 1946 Nowakowski udał się do Włoch, gdzie dołączył do II Korpusu Polskiego, który zakończył tam swój szlak bojowy i oczekiwał na przesiedlenie do Wielkiej Brytanii, gdzie miała nastąpić jego stopniowa demobilizacja. Korpus gen. Andersa – już jako Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia – sprowadzony został do Wielkiej Brytanii w roku następnym. 

Mediateka
  • Tadeusz Nowakowski i Teresa Kiersnowska w Maczkowie w 1946 r.

    „Podwieczorek przy mikrofonie”, Maczków 1946 r. W środku Teresa Kiersnowska i Tadeusz Nowakowski (krótko potem się zaręczyli).
  • Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r.

    Tadeusz Nowakowski ok. 1950 r.
  • Teresa i Tadeusz Nowakowscy w Maczkowie w 1946 r.

    Teresa i Tadeusz Nowakowscy: młoda para w Maczkowie 1946 r. 
  • Tadeusz Nowakowski przeprowadza wywiad dla Rozgłośni Polskiej Radia Wola Europa, 1957 r.

    Tadeusz Nowakowski przeprowadza wywiad dla Rozgłośni Polskiej Radia Wola Europa, 1957 r.
  • Po ślubie w Maczkowie w 1946 r.

    Teresa i Tadeusz Nowakowscy po ślubie w Maczkowie w 1946 r.
  • Tadeusz Nowakowski w rozmowie z Witoldem Gombrowiczem

    Tadeusz Nowakowski w rozmowie z Witoldem Gombrowiczem w Rozgłośni Polskiej Radia Wola Europa w Monachium, 1963 r.
  • Teresa i Tadeusz Nowakowscy w Maczkowie w 1946 r.

    Teresa und Tadeusz Nowakowscy po ślubie w Maczkowie w 1946 r.
  • Tadeusz Nowakowski (po prawej) na posiedzeniu w Rozgłośni Polskiej Radia Wola Europa w Monachium.

    Od lewej: Lechosław Gawlikowski, Jeremi Sadowski, Zygmunt Michałowski, Józef Ptaczek.
  • Teresa i Tadeusz Nowakowscy w Maczkowie w 1946 r.

    Teresa i Tadeusz Nowakowscy w Maczkowie w 1946 r. Na pierwszym planie: Michał Kiersnowski i Irena Kiersnowska.
  • Tadeusz Nowakowski i Jan Paweł II.

    Tadeusz Nowakowski i Jan Paweł II.
  • Tadeusz Nowakowski w Maczkowie w 1946 r.

    Tadeusz Nowakowski, fotografia z dowodu osobistego wystawionego w Maczkowie w 1946 r.
  • Tadeusz Nowakowski z synem Markiem u Jana Pawła II w Watykanie.

    Tadeusz Nowakowski z synem Markiem u Jana Pawła II w Watykanie.
  • Ryszard Kiersnowski w Maczkowie w 1946 r.

    Ryszard Kiersnowski (szwagier Tadeusza i korespondent wojenny w 1. Dywizji Pancernej generała Maczka) w Maczkowie w 1946 r. 
  • Tadeusz Nowakowski z Richardem von Weizsäckerem

    Tadeusz Nowakowski z Prezyentem Rebubliki Federalnej Niemiec, Richardem von Weizsäckerem, 1985 r.
  • Tablica pamiątkowa Tadeusza Nowakowskiego w Bydgoszczy.

    Tablica pamiątkowa Tadeusza Nowakowskiego w Bydgoszczy.
  • Dom urodzenia Tadeusza Nowakowskiego w Badgoszczy przy ul. Podgórnej 15, stan na rok 2015.

    Dom urodzenia Tadeusza Nowakowskiego w Badgoszczy przy ul. Podgórnej 15, stan na rok 2015.
  • Najgłośniejsza powieść Tadeusza Nowakowskiego, „Obóz wszystkich świętych“, Paryż 1957.

    Najgłośniejsza powieść Tadeusza Nowakowskiego, „Obóz wszystkich świętych“, Paryż 1957.
  • Tadeusza Nowakowski, „Obóz wszystkich świętych“, Warszawa 2003

    Wstęp, opracowanie i przypisy: Wacław Lewandowski.
  • Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.

    Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.
  • Tadeusz Nowakowski - Hörspiel von "COSMO Radio po polsku" auf Deutsch

    In Zusammenarbeit mit "COSMO Radio po polsku" präsentieren wir Hörspiele zu ausgewählten Themen unseres Portals.