Antoni Graf Sobański

Hrabia Antoni Sobański
Hrabia Antoni Sobański

Antoni Sobański urodził się 1 maja 1898 roku w Obodówce na Podolu. Pochodził z ziemiańskiej rodziny szlacheckiej i był najmłodszy z trójki dzieci. W 1905 roku jego cała rodzina przeprowadziła się do Warszawy. W latach 1917 - 1925 studiował na różnych uniwersytetach rozmaite kierunki, żadnego jednak nie ukończył. W tych czasach Sobański odziedziczył majątku po swoim wuju, zamek w Guzowie i prosperującą fabrykę cukru. Dzielił więc swój czas między obowiązki utrzymania swojego majątku i życia społecznego w Warszawie.

W Warszawie był nie byle kim. To jedna z najbardziej barwnych postaci, z tak zwanego dobrego towarzystwa. Był jednocześnie bardzo cenionym dziennikarzem, chętnie czytanym eseistą, obiecującym pisarzem. Jego przyjaciele nazywali go “Tonio”, a sami byli dyplomatami, naukowcami, elitą należącą do bohemy. Jarosław Iwaszkiewicz i Witold Gombrowicz mówili o nim w najwyższych tonach i z podziwem. Był elokwentny, miał duże poczucie humoru, był ironiczny, zabawny i kulturalny. Hrabia Sobański był światłym europejczykiem, któremu nacjonalistyczne i antysemickie tendencje, również w polskim społeczeństwie były obce i wstrętne. Opanował sześć europejskich języków w mowie i piśmie, wiele podróżował, żył w Londynie, Paryżu, Berlinie, Wiedniu i Petersburgu.

W styczniu 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem. 5 marca 1933 roku odbyły się wybory do Reichstagu, gdzie partia NSDAP tylko małą liczbą głosów nie zdobyła bezwzględnej większości. Z powodu tych wydarzeń, redakcja polskiej gazety “Wiadomości Literackie” zdecydowała się wysłać do Berlina swojego korespondenta, aby otrzymywać wiadomości o Trzeciej Rzeszy z pierwszej ręki. Wybór padł na Sobańskiego, gotowego do tej misji, miał niemieckich przyjaciół i w Berlinie czuł się co najmniej jak w domu. Już w kwietniu 1933 roku hrabia pojechał do Berlina by zacząć swoją pracę, która po dziś dzień jest jedną z najważniejszych dokumentacji o stanie niemieckiego społeczeństwa w pierwszych dniach reżimu nacjonalistów. Sobański był wnikliwym obserwatorem. Wymagał od siebie dużego obiektywizmu. Był bardzo sumienny w swojej pracy, ciekawy wszystkiego co widział i słyszał, a jeśli coś wydawało mu się obce, tym bardziej chciał to zrozumieć. Rozmawiał z niezliczoną ilością ludzi, czytał gazety licząc w nich fotografie z nacjonalistycznymi motywami, biegał niestrudzony po mieście, analizował programy kinowe i teatralne. Wszystkie swoje wrażenia opracowywał w reportażach, które drukowane były w “Wiadomościach Literackich” i cieszyły się dużą popularnością wśród czytelników. Po jego wyjazdach do Gdańska i Norymbergi wydano w 1936 roku kolejnych pięć. W swoim trzeźwym ujęciu są one także dziś dokładną analizą niemieckiego społeczeństwa w świetle rozwoju systemu totalitarnego.

W 2005 roku literacki świat Sobańskiego został odkryty na nowo. Jego reportaże zostały wydane w formie książki pod tytułem “Cywil w Berlinie”. Nazwa o tyle trafiona, bo w jednym ze swoich reportaży hrabia opisuje Berlin jako miasto pełne ludzi umundurowanych. Nawet ci, którzy pracy nie mieli chodzili w mundurach. Jednocześnie mniej celnym jest tytuł owej książki w języku niemieckim: “Nachrichten aus Berlin 1933-36” (Wiadomości z Berlina 1933-36). Nieważne, i tak jest to szczęście dla niemieckojęzycznego czytelnika. Po niemiecku książka została wydana w 2007 roku.

Hrabia Antoni Sobański sam osobiście nie wierzył w wybuch wojny, za to zbyt wierzył w człowieczeństwo ludzi. Gdy 1 września 1939 roku napaścią na Polskę rozpoczęła się Druga Wojna Światowa, Sobański uciekł przez południową Europę do Londynu. Końca wojny jednak nie doczekał. W 1941 roku zmarł z powodu choroby płuc.

 

Adam Gusowski, czerwiec 2014 r.

Mediateka
  • Kościół Pamięci Cesarza Wilhelma

    Centrum Berlina, dzielnica Wilmersdorf, Ku´damm, Kościół Pamięci Cesarza Wilhelma (Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche) w 1936 roku.
  • Kościół Pamięci Cesarza Wilhelma w 2014 roku

    Centrum Berlina, dzielnica Wilmersdorf, Ku´damm, Kościół Pamięci Cesarza Wilhelma (Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche) w 2014 roku.
  • “Palenie Książek”

    Inscenizowane przez nazistów “Palenie Książek” 10 maja 1933 roku obok budynku opery na Opernplatz (dziś Bebelplatz) w Berlinie.
  • Antoni Graf Sobański - Audycja Polskiego Magazynu Radiowego "COSMO Radio po polsku"

    Przy współpracy z "COSMO Radio po polsku" prezentujemy audycje do wybranych tematów naszego portalu.