Od Towarzystwa Sokół do Dariusza Wosza – polski sport w Bochum

Mecz drugoligowy VfL Bochum z Herthą BSC Berlin na stadionie w Bochum: Nico Kovac z Hertha Berlin przeskakuje przez Andrzeja Rudego z VfL Bochum, podczas gdy z prawej nadbiega kapitan drużyny z Bochum  Dariusz Wosz, 1996.
Andrzej Rudy i Dariusz Wosz, 1996

Bochum było organizacyjnym centrum polskiej[1] migracji do Zagłębia Ruhry – zjawiska charakterystycznego w tym okręgu przemysłowym w całym XIX w., które przyczyniło się do powstania wielkiego obszaru migracyjnego i polskiego pejzażu etnicznego (ang. ethnoscape), a tym samym do formowania się przestrzeni wymiany doświadczeń imigrantów. Miasto to zapewniło podstawy do samoorganizacji „ruchu polskiego“[2], próbującego nie tylko asystować w procesie napływu ludności i kształtowania jej tożsamości oraz nowych struktur społecznych, ale także kierować nim i przedstawiać polityczne stanowisko w jego sprawie. Przed I wojną światową przybyła do Zagłębia Ruhry stutysięczna rzesza polskojęzycznych emigrantów i Mazurów[3], którzy przybyli ze wschodnich terenów Rzeszy Niemieckiej, tak więc ich liczba wśród mieszkańców regionu przed 1914 rokiem, łącznie z Mazurami[4]wynosiła około 500 000 osób. Polscy imigranci już wkrótce zamieszkali w osadach etnicznych, które wyraźnie wpływały na oblicza miast. Ponadto stworzyli rozbudowany system stowarzyszeniowy obejmujący 875 różnych towarzystw i związków zrzeszających ponad 80 000 członków, założyli polski związek zawodowy z siedzibą w Bochum oraz wydawali własną, polskojęzyczną prasę. Redakcja i drukarnia największego polskiego dziennika w Zagłębiu, którym był „Wiarus Polski“, mieściły się w Bochum. Był on wydawany w nakładzie od 10 000 do 12 000 egzemplarzy przez Jana Brejskiego, posła do Reichstagu i najbardziej wpływowego polityka w Zagłębiu Ruhry, który także jako związkowiec i członek wielu polskich towarzystw był uosobieniem „ruchu polskiego“. W Bochum również, przy ulicy Klosterstraße, obecnej Am Kortländer, mieściła się główna siedziba Związku Polaków w Niemczech (Bund der Polen in Deutschland e. V.).[5]

Po krótkim czasie polscy imigranci zaczęli organizować się także w towarzystwach gimnastycznych. Łączył je wspólny emblemat z wizerunkiem sokoła, symbolem odwagi i śmiałości, oraz wspólna nazwa Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół“. Ich działalność oraz organizowane przez nie wydarzenia, takie jak pochody i zawody sportowe, stanowiły istotną część życia codziennego środowiska polskich imigrantów i sprawiały, że stawało się ono widoczne na zewnątrz. Z kolei ich powiązania z poznańską centralą Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim (Polnischer Sokół-Verband im Deutschen Reich) oraz ich nacjonalistyczna postawa były odczytywane jako prowokacja skierowana przeciwko polityce germanizacyjnej władz pruskich.[6] Z tego też powodu były bacznie obserwowane przez „Wydział Nadzoru nad Polakami“ (Polenüberwachungsstelle), stworzony także w Bochum.

Ruch sokoli, mimo że przed I wojną światową liczył 117 związków i pod względem liczebności zajmował drugie, po organizacjach religijnych, miejsce w polskim systemie stowarzyszeniowym w Zagłębiu Ruhry[7], był przez środowiska zewnętrzne traktowany po macoszemu. Historycy w Niemczech Zachodnich wywodzący się z warstwy wykształconego mieszczaństwa przez długi czas niewiele uwagi poświęcali tego rodzaju działalności rekreacyjno-sportowej, natomiast w PRL, właśnie z uwagi na fakt, że poznańska centrala była zdominowana przez przedstawicieli inteligencji oraz ze względu na ich nacjonalistyczne nastawienie, opracowania dotyczące Towarzystwa „Sokół“ były niezbyt mile widziane lub nawet zakazane.[8]

 

[1] W latach 1772-1795 Cesarstwa Prus, Austrii i Rosji podzieliły państwo polskie na trzy zabory, wykreślając je z mapy Europy. Polska nie istniała do 1918 roku. I właśnie w tym kontekście należy rozumieć pojęcia „polski“ lub „Polak“.

[2] Por.: Wulf Schade, Kużnia Bochumska – die Bochumer (Kader-)schmiede. Bochum als Zentrum der Polenbewegung (1871-1914), [w:] Bochumer Zeitpunkte, 17 (2004), s. 3-21. Dostęp w Internecie: https://www.kortumgesellschaft.de/tl_files/kortumgesellschaft/content/download-ocr/zeitpunkte/Zeitpunkte-17-2005OCR.pdf (dostęp: 27.12.2020 r.).

[3] Częste mylenie Mazurów z Polakami to odrębny problem, który nie może być tutaj bliżej omówiony. Mazurzy stanowili grupę etniczną pochodzącą z Prus Wschodnich, głównie z powiatów szczycieńskiego, nidzickiego i olsztyńskiego, w skład której wchodzili Polacy, asymilowani Niemcy, hugenoci, Szkoci i Salzburczycy. Posługiwali się staropolskim dialektem chłopskim, byli protestantami i tradycyjnie byli przyjaźnie nastawieni do Prus. Na temat historii Mazur i Mazurów por.: Andreas Kossert, Masuren. Ostpreußens vergessener Süden, Berlin 2001.

[4] Odnośnie niepewności danych liczbowych i dyskusji na ten temat por.: Dietmar Bleidick, Bochum, das institutionelle Zentrum der Polen in Deutschland, [w:] Bochumer Zeitpunkte 33 (2015), s. 3-9, tu: s. 3. Dostęp w Internecie: https://www.kortumgesellschaft.de/tl_files/kortumgesellschaft/content/download-ocr/zeitpunkte/Zeitpunkte-33-2015OCR.pdf (dostęp: 27.12.2020 r.).

[5] Odnośnie znaczenia Bochum dla polskojęzycznych imigrantów por.: Bleidick, 2015.

[6] Szczegółowe informacje dotyczące organizacji, jej funkcji społecznej i politycznej w życiu imigrantów w okręgu przemysłowym w kontekście społeczno-historycznego rozwoju, patrz: Diethelm Blecking, Sport, Fußball und Migration im Kohlerevier. Polnische Migranten im Ruhrgebiet und in Nordfrankreich, [w:] Dietmar Hüser, Ansbert Baumann (red.), Migration ǀ Integration ǀ Exklusion. Eine andere deutsch-französische Geschichte des Fußballs in den langen 1960er Jahren, Tübingen 2020, s. 83-111.

[7] O strukturze stowarzyszeniowej, patrz: Diethelm Blecking, Polen - Türken - Sozialisten. Sport und soziale Bewegungen in Deutschland, Münster 2001, s. 54.

[8] Odnośnie administracyjnego podejścia do historii w PRL por.: Diethelm Blecking, Die Geschichte der nationalpolnischen Turnorganisation „Sokół“ im Deutschen Reich 1884-1939, Münster (wydanie 2.) 1990, s. 23.

Mediateka
  • Towarzystwo "Sokół", 1920-1939 r. 

    Członkowie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" 1920-1939 r. 
  • Drużyna VfL Bochum, 1988

    Piłkarze VfL Bochum w sezonie 1988/1989 a wśród nich m.in. Michael Rzehaczek i Andrzej Iwan.
  • Dariusz Wosz podczas derby VfL Bochum i SG Wattenscheid 09, 1993

    Dariusz Wosz, ikona futbolu w Bochum, podczas derby VfL Bochum i SG Wattenscheid 09.
  • Marek Leśniak, 1993

    Marek Leśniak, zawodnik i napastnik SG Wattenscheid 09 w latach 1992-1995.
  • Marek Leśniak, 1993

    Marek Leśniak, zawodnik i napastnik SG Wattenscheid 09 w latach 1992-1995.
  • Marek Leśniak – legendarny napastnik SG Wattenscheid 09 w akcji

    Piłkarska legenda w akcji: Marek Leśniak, zawodnik i napastnik SG Wattenscheid 09 w latach 1992-1995.
  • Mirosław Giruc, 1994

    Mirosław Giruć, były zawodnik SG Wattenscheid 09.
  • Henryk Bałuszyński i Dariusz Wosz, 1996

    Pomocnik Dariusz Wosz i zdobywca bramki na 1:0 Henryk Bałuszyński cieszą się z gola.
  • Andrzej Rudy i Dariusz Wosz, 1996

    Berlińczyk Niko Kovac przeskakuje przez Andrzeja Rudego z VfL Bochum, z prawej kapitan klubu z Bochum  Dariusz Wosz, 1996.
  • Michał Probierz, 1996

    Michał Probierz, były zawodnik SG Wattenscheid 09.
  • Krzysztof Kasak, 2013

    Krzysztof Kasak, były zawodnik SG Wattenscheid 09.
  • Michał Probierz, 2016

    Michał Probierz, były zawodnik SG Wattenscheid 09 i po aktywnej karierze piłkarskiej zasłużony trener w Polsce.
  • Thomas Eisfeld, Nils Quaschner, Piotr Ćwielong i Johannes Wurtz, 2017

    Zawodnicy VfL Bochum cieszą się z gola podczas meczu z Greuther Fürth.
  • Marek Leśniak, Bayer Leverkusen

    Torjubel nach dem erzielten Siegtreffer am 21.10.1989 (FC Bayern - Bayer Leverkusen 0:1), Autogrammkarte
  • Marek Leśniak, Bayer Leverkusen

    Marek Leśniak, Bayer Leverkusen, Torjubel nach dem erzielten Siegtreffer am 21.10.1989 (FC Bayern - Bayer Leverkusen 0:1), Autogrammkarte - Rückseitte
  • Dariusz Wosz, VfL Bochum

    Dariusz Wosz, VfL Bochum, Autogrammkarte 1992
  • Tomasz Waldoch, VfL Bochum 1998/99

    Tomasz Waldoch, VfL Bochum 1998/99, Autogrammkarte
  • Tomasz Waldoch, VfL Bochum 1998/99

    Tomasz Waldoch, VfL Bochum 1998/99, Autogrammkarte - Rückseite
  • Henryk Baluszynski VfL Bochum

    Henryk Baluszynski VfL Bochum
  • Jacek Ratajczak VfL Bochum 1999/2000

    Jacek Ratajczak VfL Bochum 1999/2000, Autogrammkarte 
  • Jacek Ratajczak VfL Bochum 1999/2000 Rückseite

    Jacek Ratajczak VfL Bochum 1999/2000 Rückseite, Autogrammkarte
  • Miroslaw Giruc SG Wattenscheid 09

    Miroslaw Giruc SG Wattenscheid 09, Autogrammkarte 14.4.1998
  • Miroslaw Giruc SG Wattenscheid 09 Rückseite

    Miroslaw Giruc SG Wattenscheid 09 Rückseite, Autogrammkarte 14.4.1998