Menu toggle
Navigation

Polki i Polacy w Niemczech: Drogi ku widzialności

Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998. Widok wystawy w kościele św. Elżbiety, Berlin, Gallery Weekend 2015, Galerie ŻAK | BRANICKA, Berlin

Mediathek Sorted

Mediateka
  • Grobowiec Królowej Richezy - Grobowiec Królowej Richezy w Katedrze w Kolonii
  • Herby pary małżeńskiej Jerzego Bogatego księcia bawarskiego i księżnej Jadwigi na zamku w Burghausen. - Herby pary małżeńskiej Jerzego Bogatego księcia bawarskiego i księżnej Jadwigi na zamku w Burghausen.
  • Witraż w ratuszu miasta Landshut. - Witraż w ratuszu miasta Landshut. Okno w głównym holu. Uwiecznieni są Jerzy Bogaty i księżna Jadwiga.
  • Joannes a Lasco (Jan Łaski), 1567. - Kiedy w 1499 roku w polskiej rodzinie szlacheckiej urodził się Jan Łaski, znany również pod łacińskim imieniem i nazwiskiem Johannes a Lasco, jego kariera jako wpływowego polityka i teologa była już przesądzona.
  • Atanazy hr. Raczyński, 1826 - Atanazy hr. Raczyński, 1826
  • Pałac Raczyńskich - Pałac Raczyńskich na Placu Królewskim w Berlinie (Königsplatz, około 1875 roku)
  • Empfang der Polen in Leipzig 1830 - Guillaume Thierry, Lithographie nach einer Zeichnung von Charles Malankiewicz, 39,8 x 48,7 cm, 1830/31
  • Trasy przemarszu (widok orientacyjny)

    Trasy przemarszu powstańców listopadowych i niemieckich stowarzyszeń pomocy Polakom 1831-1833 (widok orientacyjny). H. Asmus, 1981
  • Tablica pamiątkowa w 12 obrazach

    Pamiętne dni roku 1830, tablica pamiątkowa w dwunastu obrazach, wydawnictwo Johann Andreas Endter, Norymberga, 1830, kolorowy sztych
  • Okazjonalny znaczek Poczty Niemieckiej na jubileusz - Okazjonalny znaczek Poczty Niemieckiej na jubileusz „175 lat demonstracji na zamku w Hambach” / „175 Jahre Hambacher Fest““
  • Ludwik Mierosławski - Ludwik Mierosławski (1814-1878), zdjęcie z ok. 1850 r.
  • Józef Ignacy Kraszewski - Józef Ignacy Kraszewski ok. 1879 roku
  • Muzeum Kraszewskiego - Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie
  • „Chopin w salonie Księcia Antona Radziwiłła w Berlinie“ - Ein Gemälde von Henryk Siemiradzki (1843-1902), um 1880, St. Petersburg, Staatliches Russisches Museum
  • Wiarus Polski, Bochum - Ausgabe vom 3. Juli 1907
  • Sachsengänger - Sachsengänger bei der Ankunft in Berlin, 1909
  • Titelseite der ersten Ausgabe von „Narodowiec“ - Titelseite der ersten Ausgabe von „Narodowiec“, Herne, 2. Oktober 1909, aus: „Polak w Niemczech”, Bochum 1972, S. 44
  • Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego w Monachium, 1889 r. - Carl Teufel: Künstleratelier Alfred Wierusz-Kowalski, München 1889, czarno-biała fotografia z negatywu szklanego, 18 x 24 cm
  • W pracowni malarza

    Cesarz Wilhelm II i Adolf von Menzel w pracowni malarza Wojciecha Kossaka.
  • Róża Luksemburg - Róża Luksemburg podczas przemówienia na Międzynarodowym Kongresie Socjalistów w Stuttgarcie, sierpień 1907.
  • Helena i Stanisław Sierakowscy, zdjęcie ślubne, 1910 r. - Stanisław Sierakowski - pierwszy Przewodniczący Związku Polaków w Niemczech spod znaku Rodła
  • Telegram ślubny, 1913 - Telegram ślubny z postaciami w strojach narodowych i kartuszem z Orłem Białym; druk wielobarwny, 1913
  • Indeks Uniwersytetu Alberta Ludwiga w Fryburgu - Z wpisami Edmunda Husserla, 1916
  • "Pola Negri - unsterblich", Dokumentation von 2017 - Eine Filmdokumentation über Leben und Schaffen eines der größten Stummfilmstars in Deutschland polnischer Herkunft.

    "Pola Negri - unsterblich", Dokumentation von 2017

    Eine Filmdokumentation über Leben und Schaffen eines der größten Stummfilmstars in Deutschland polnischer Herkunft.
  • Drei Tage im November. Józef Piłsudski und die polnische Unabhängigkeit 1918" - Von Magdeburg in die Unabhängigkeit Polens - ein Film über einen polnischen Mythos.

    Drei Tage im November. Józef Piłsudski und die polnische Unabhängigkeit 1918"

    Von Magdeburg in die Unabhängigkeit Polens - ein Film über einen polnischen Mythos.
  • Domek na terenie twierdzy w Magdeburgu, w którym przebywał J. Piłsudski - Domek na terenie twierdzy w Magdeburgu, w którym przebywał J. Piłsudski.
  • “Pałac Radziwiłłów” - “Pałac Radziwiłłów”, widok na “Czerwony Salon” oraz palmiarnie budynku, około roku 1927.
  • Uroczystość religijna w Hernie, 1930 r. - Uroczystość religijna "Dni Wiary Ojców Naszych" w Hernie, 1930 r.
  • Werbeplakat für den Film "Ich liebe alle Frauen" (1935) mit Jan Kiepura  - Werbeplakat für den Film "Ich liebe alle Frauen" (1935) mit Jan Kiepura in der Hauptrolle
  • Dziennik Berliński - Wydanie z 10. Listopada 1937 r. poświęcone otwarciu Polskiego Gimnazjum w Kwidzyniu (Marienwerder) na Prusach Wschodnich.
  • Rodzina Jankowskich – „Ruhrpolen“ z Herne - Rodzice Jankowscy z dziećmi w 1936 w Herne
  • Na robotach przymusowych w Niemczech, ok. 1943 r. - Pracownik przymusowy z Polski przy rozwożeniu mleka z gospodarstwa Schweers w powiacie Borken, ok 1943 r. Kolekcja Ignaza Böckenhoffa: „Wieś Raesfeld w latach 1930 do 1960 r.“.
  • „Moda“ w Niederlangen (Emsland) w 1945 r. - Na okładce czasopisma, które powstało krótko po wyzwoleniu obozu dla jeńców wojennych (były tu więzione przede wszystkim uczestniczki Powstania Warszawskiego) przez 1. Dywizję Pancerną gen. Maczka, jest juz zapowiedziana kolekcja na lato 1945 r. (uszyta c
  • Wilhelmshaven, 1945 r. - Żołnierz polskiej 1. Dywizji Panzernej pod dowództwem generała Stanisława Maczka w koszarach w Wilhelmshaven w maju 1945 r.
  • Józef Szajna w Maczkowie - Józef Szajna w Maczkowie (Haren) nad rzeką Ems, 1946 r.
  • Kaplica w obozie polskich dipisów Flossenbürg, 1947 - Witraż z kaplicy cmentarnej zbudowanej przez polskich dipisów w latach 1946-47 na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Flossenbürg - według projektu Władysława Płoskonia z 1947 r. (fragment).
  • Producent filmowy  Artur "Atze" Brauner. - Producent filmowy  Artur "Atze" Brauner. Zdjęcie zostało zrobione 25 stycznia 2002 roku w Lipsku przy okazji występu Braunera w niemieckiej telewizji MDR, należącej do publicznych rozgłośni niemieckich ARD.
  • Artur Brauner - Ein Jahrhundertleben zwischen Polen und Deutschland - Eine Filmdokumentation über die legendäre Persönlichkeit des deutschen und internationalen Films.

    Artur Brauner - Ein Jahrhundertleben zwischen Polen und Deutschland

    Eine Filmdokumentation über die legendäre Persönlichkeit des deutschen und internationalen Films.
  • Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r. - Tadeusz Nowakowski ok. 1950 r.
  • Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r. - Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.

    Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.

    Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.
  • Boże Ciało na osiedlu dla polskich dipisów w Dortmundzie Eving, 1951 r. - Własnoręcznie przez rodzinę Sokołowskich wykonany ołtarz na procesje Bożego Ciała na osiedlu dipisów w Dortmundzie Eving w 1951 r.
  • Stefan Arczyński (z prawej) ze znajomym w Moskwie, 1956 r. - Stefan Arczyński (z prawej) ze znajomym w Moskwie. Fotograf nieznany, 1956 r.
  • Mieczysław Wejman, „Der Schlaf ist Bruder des Todes“, Wildflecken, 1971 - Ein Fresco des Professors der krakauer Kunstakademie (Fragment) zum Gedenken an 428 polnische Kinder und 116 Erwachsene, die im DP-Lager Wildflecken 1945-48 verstorben sind, Friedhofskapelle Wildflecken, 1971.
  • Marcel Reich-Ranicki w studiu niemieckiej telewizji ZDF - Tytuł audycji: Z aktualnego powodu - Marcel Reich-Ranicki w rozmowie z Thomasem Gottschalkiem
  • Karol Broniatowski - Mahnmal für die deportierten Juden Berlins, 1991

    Karol Broniatowski

    Mahnmal für die deportierten Juden Berlins, 1991
  • Historische Vereinsfahnen des Bundes der Polen in Deutschland - Historische Vereinsfahnen des Bundes der Polen in Deutschland in der St. Anna Kirche der Polnischen Katholischen Mission in Dortmund. Die Fahnen gehören zum Bestand der Porta Polonica.
  • Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek - Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek

    Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek

    Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek
  • WURMLOCH/Tunel czasoprzestrzenny, 2008.  - Instalacja wideo w przestrzeni publicznej, konstrukcja stalowa, szkło, wideo, monitor, odtwarzacz płyt DVD, Ø = 100 cm, wys. = 110 cm. Copyright: Karina Smigla-Bobinski

    WURMLOCH/Tunel czasoprzestrzenny, 2008.

    Instalacja wideo w przestrzeni publicznej, konstrukcja stalowa, szkło, wideo, monitor, odtwarzacz płyt DVD, Ø = 100 cm, wys. = 110 cm. Copyright: Karina Smigla-Bobinski
  • Andrzej Wirth w swoim berlińskim mieszkaniu - Andrzej Wirth w swoim berlińskim mieszkaniu.
  • Wywiad z Leszkiem Żądło - Wywiad z Leszkiem Żądło

    Wywiad z Leszkiem Żądło

    Wywiad z Leszkiem Żądło
  • Köln, Hohenzollernbrücke - Z cyklu „Urban Spaces“, 2005-2009, „Köln, Hohenzollernbrücke“ (Kolonia, Most Hohenzollernów), Inkjet Photo Print, 85 x 240 cm.
  • ZEITFLUG - Hamburg - Wszystkie filmy: © Stefan Szczygieł. Dzięki uprzejmości agencji Claus Friede*Contemporary Art, Hamburg.

    ZEITFLUG - Hamburg

    Wszystkie filmy: © Stefan Szczygieł. Dzięki uprzejmości agencji Claus Friede*Contemporary Art, Hamburg.
  • Lech Wieleba - am Kontrabass.
  • Zdj. nr 17b: Empty Images, 2000/2006 - Empty Images, 2000/2006. Bild (Berlin), 12 stycznia 2006
  • Monika Czosnowska, Johanna - Monika Czosnowska, Johanna , 2004, C-Print, 78 x 66 cm, Sammlung Marta Herford, Zugangsjahr: 2005
  • Polonia Dortmund 2012 - Robert Lewandowski, Łukasz Piszczek i Jakub Błaszczykowski (Borussia Dortmund) - mistrzowie Bundesligi w 2012 r.
  • W kolorze niebieskim - W kolorze niebieskim, Małgosia Jankowska, 2015, akwarela, pisak na papierze, 100 x 150 cm.
  • Katarzyna Myćka

  • Der Planet von Susanna Fels - Ein Kunstfilm von Susanna Fels mit den Fotos von u.a. Annette Hudemann, 2019.

    Der Planet von Susanna Fels

    Ein Kunstfilm von Susanna Fels mit den Fotos von u.a. Annette Hudemann, 2019.
  • Agata Madejska, RISE, 2018 - Agata Madejska, RISE, 2018. Installation view, ∼ =, Impuls Bauhaus, Zeche Zollverein, Essen, 2019.
Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998
Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998. Widok wystawy w kościele św. Elżbiety, Berlin, Gallery Weekend 2015, Galerie ŻAK | BRANICKA, Berlin

W poszukiwaniu pracy

Powstała w 1871 roku Rzesza Niemiecka gwarantowała swoim obywatelkom i obywatelom równość wobec prawa, ochronę prawną i swobodę przemieszczania się w jej granicach. Skorzystali z tego również pruscy Polacy: jak dotąd napływ polskojęzycznych obywateli Rzeszy do fabryk i kopalni w Zagłębiu Ruhry przed I wojną światową – około 500 000 osób –stanowił w historii Niemiec największą zwartą emigrację ludzi spoza niemieckiej społeczności i przyczynił się niejako do utorowania drogi dla wszystkich kolejnych migracji zarobkowych. Migrowali oni jednak także w czasie, gdy partie narodowe i część społeczeństwa widziało w Polakach największych wrogów Rzeszy, mogących swoimi dążeniami do własnej państwowości stanowić zagrożenie dla jedności młodego państwa niemieckiego. 

Tego rodzaju mieszanka, na którą składały się bliskość kulturowa i ukryta dyskryminacja, powodowała, że na obszarach z przeważającą niemieckojęzyczną ludnością Polki i Polacy bali się w pełni ujawniać swą polską tożsamość: lepiej nie mówić na ulicy po polsku, lepiej nie zwracać na siebie uwagi, lepiej jak najszybciej wtopić się w niemiecką społeczność. Dzieci tych „wewnętrznych“ migrantów zwykle prawie wcale nie uczyły się języka polskiego, a jednak to właśnie oni kształtowali nie tylko społeczeństwo Zagłębia Ruhry (przykładowo: w 1910 roku stanowili jedną czwartą mieszkańców miasta Recklinghausen), lecz także innych ośrodków przemysłowych, jakimi były na przykład większe miasta na północy Niemiec czy Berlin. W tym czasie nie była to jednak grupa jednorodna: poza emigrantami wyznania katolickiego licznie przybywali także – przede wszystkim do Westfalii – protestanccy Mazurzy, a poza posługującymi się czystą polszczyzną Poznaniakami również mieszkańcy Górnego Śląska i Kaszubi, mówiący swoimi charakterystycznymi dialektami, czy wręcz własnymi językami. Wśród tych „westfalczyków“ (Ruhrpolen) kwitło bogate życie stowarzyszeniowe i to oni organizowali struktury polskiego Kościoła, zakładali związki zawodowe i powołali własne przedstawicielstwo polityczne. 

Prócz polskich emigrantów z Prus przybywali do Niemiec także Polacy z zagranicy, choćby z austriackiej Galicji czy z tych części kraju, które znajdowały się pod rosyjskim zaborem. Setki tysięcy spośród nich, tak zwani Sachsengänger (osoby wyjeżdżające na saksy), były czasowo przyjmowane do sezonowej pracy w rolnictwie. 

Choć była to prawie wyłącznie proletariacka migracja zarobkowa to do Niemiec napływali także przedstawiciele polskich elit: stołeczne miasto Berlin przyciągało członków arystokratycznych rodów (np. Radziwiłłów i Raczyńskich), nie zabrakło tu także polskich posłów zasiadających w Reichstagu i w pruskim Landtagu. Pisarze tacy jak Adam Mickiewicz czy Józef Ignacy Kraszewski mieszkali przejściowo w Dreźnie, studenci udawali się do Rzeszy na różnego rodzaju uczelnie, niekiedy także tutaj zajmując się karierą naukową. Wreszcie, co nie mniej ważne, schronienie w Rzeszy znajdowali politycy – socjaliści Róża Luxemburg i Julian Marchlewski, to tylko dwa przykłady z wielu.

Najbardziej chyba znaną grupą emigrantów w Niemczech stała się w Polsce „szkoła monachijska“ – termin określający ponad trzystu polskich malarzy i rzeźbiarzy, którzy w okresie od 1828 roku do wybuchu I wojny światowej studiowali na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium i pobierali nauki u skupionych wokół niej artystów. Wprawdzie nie chodziło tu o „szkołę“ w ścisłym tego słowa znaczeniu, niemniej grupa sprzyjała nawiązywaniu licznych kontaktów i relacji między wieloma słynnymi malarzami, takimi jak Józef Brandt, Jan Matejko, Aleksander Gierymski, Maksymilian Gierymski, Alfred Wierusz-Kowalski czy Wojciech Kossak, który, obejmując później stanowisko malarza nadwornego cesarza Wilhelma II, odegrał chwilowo istotną rolę w życiu artystycznym stolicy Bawarii. Wśród osób kształcących się w Monachium znalazły się również kobiety, na przykład Olga Boznańska, aczkolwiek było ich mało, gdyż do 1920 roku nie wolno im było studiować na tutejszej akademii.