Witold Szalonek

Witold Szalonek, zdjęcie na potrzeby festiwalu “Warszawska Jesień” 1985
Witold Szalonek, zdjęcie na potrzeby festiwalu “Warszawska Jesień” 1985

Prof. Witold Szalonek był bez wątpienia jednym z najbardziej oryginalnych polskich kompozytorów XX wieku, wywoływał poruszenie swoimi utworami i pracami  muzyczno-teoretycznymi. Przez prawie 20 lat miał wpływ na młodych kompozytorów uczących się w Hochschule der Künste* (Akademia Sztuk Pięknych) w Berlinie.

Gdy Witold Szalonek w 1973 roku obejmował profesurę w berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, był już znanym na całym świecie polskim kompozytorem. Berlińska uczelnia odznaczała się międzynarodowym prestiżem. Fakt, że właśnie w tej szkole uczyli się najwięksi polscy muzycy i kompozytorzy, tacy jak Mieczysław Karłowicz (1876-1909), Ludomir Różycki (1883-1953) i Stanisław Moniuszko (1819-1872), staranie się o profesurę właśnie na tej placówce było dla Szalonka dodatkową zachętą. Polak przeforsował swoją kandydaturę z pośród 40 innych konkurentów, co było potwierdzeniem jego niezwykłych kwalifikacji jako kompozytor i podkreśleniem niezwykłych umiejętności pedagogicznych. Tu w Berlinie przeżył nie tylko swój najintensywniejszy okres twórczy, realizował się w nauczaniu, ale także energicznie promował polskich kompozytorów. Także tych, którzy w owych czasach żyli i tworzyli na Zachodzie: Roman Palester, Andrzej Panufnik czy Antoni Szałowski. W 1982 roku Witold Szalonek został współzałożycielem Towarzystwa im. Szymanowskiego w Berlinie, którego celem była popularyzacja polskich kompozytorów historii współczesnej i tych jeszcze obecnych.

Miłośnicy muzyki do dziś łączą z Witoldem Szalonkiem przede wszystkim jego sonoryzm. Jak sam to określał - poszukiwanie muzycznej duszy instrumentów. Muzykologia opisuje sonoryzm nieco chłodniej niż Szalonek jako styl, w którym elementem wyróżnionym i formotwórczym jest samo brzmienie i szmer. W Polsce kierunek ten był szczególnie silnie obecny w latach 60-tych i 70-tych. Także inni polscy kompozytorzy, tacy jak Witold Lutosławski (1913-1994), Henryk Górecki (1933-2010) lub Krzysztof Penderecki (geb. 1933) tworzyli pod wpływem sonoryzmu. Jednak żaden z nich nie był w tym tak konsekwentny jak Szalonek. Dla niego nie tylko sam dźwięk był ważny, ale przede wszystkim uwolnienie tego dźwięku od wszystkich znanych systemów muzycznych. Szalonek odnalazł sonoryzm w muzyce starych polskich kompozytorów. Dla niego nowoczesne brzmienie fortepianu, najbardziej typowego instrumentu europejskiej kultury, wzięło swój początek w uniwersalnej twórczości Fryderyka Chopina (1810-1849). Szalonek twierdził, że słynny polski kompozytor uwolnił dźwięk duszy fortepianu.

Ponadto, Polak jest odkrywcą "dźwięków kombinowanych", czyli polifonii specyficznych dźwięków instrumentów dętych drewnianych. "Dźwięki kombinowane" pojawiają się u Szalonka po pierwsze przez specyficzną technikę grania na instrumencie dętym, po drugie poprzez połączenie zaworów, dźwigni i otworów instrumentu, a po trzecie, przez wzajemne oddziaływanie tych dwóch technik. Wielką zasługą teoretycznej i praktycznej  twórczości Witolda Szalonka jest odpowiednie oznaczenie i opisanie jego techniki komponowania.

Witold Szalonek pracował na wyższej szkole w Berlinie do swojej emerytury w 1992 roku. Potem zajmował się głównie kompozytorstwem. Szalonek umarł 12 października 2001 roku w Berlinie. Tak jak sobie tego życzył, jego urna spoczęła w grobie rodzinnym przy ciałach rodziców na cmentarzu w Łagiewnikach Śląskich (obecnie część miasta Bytom).

Adam Gusowski, luty 2016 r.


* Hochschule der Künste do roku 2001, później zmiana nazwy na Universität der Künste
 

Mediateka
  • Witold Szalonek - Hörspiel von "Cosmo Radio po Polsku"

    In Zusammenarbeit mit "COSMO Radio po polsku" präsentieren wir Hörspiele zu ausgewählten Themen unseres Portals.