Witold Wirpsza – poeta, prozaik, tłumacz

Życie Witolda Wirpszy pełne jest zwrotów i przełomów. Przyszły autor i tłumacz literatury niemieckiej przyszedł na świat 4 grudnia 1918 roku w Odessie. Jego matka była Greczynką, a ojciec Polakiem, pochodzącym ze szlacheckiej rodziny herbu Odrowąż. Dzieciństwo Wirpsza spędził w Gdańsku i Gdyni, młodość – w Warszawie. Jako nastolatek Wirpsza przejawiał zamiłowania muzyczne – zdarzało mu się nawet dawać koncerty fortepianowe. Zainteresowania te wpłynęły na wybór studiów, obok prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego Witold Wirpsza studiował także pianistykę w stołecznej Wyższej Szkole Muzycznej. Wybuch drugiej wojny światowej sprawił, że musiał przerwać naukę, a status studenta zamienić na żołnierski mundur. Jako uczestnik kampanii wrześniowej brał udział w obronie gdyńskiego Oksywia.

Żołnierska dola nie trwała długo, już 19 września 1939 roku Wirpsza trafił do oflagu, niemieckiego obozu jenieckiego. Początkowo przebywał w Neubrandenburgu, ale większość czasu w niewoli spędził w oflagu II D Groß Born (obecnie okolice Bornego Sulinowa w województwie zachodniopomorskim). Z tego czasu zachowała się część korespondencji Witolda Wirpszy z przyszłą żoną Marią Kurecką (1920-1989), będąca przykładem szczególnie wysublimowanej epistolografii. Jest to korespondencja czuła, czasami wręcz intymna, w której trudno doszukać się śladów ponurego czasu. Mnóstwo tu dyskusji intelektualnych, a także afirmacji życia na przekór otaczającym warunkom.[1]

Po wyzwoleniu obozu jenieckiego przez Armię Czerwoną Witold Wirpsza dotarł z nią do Berlina, gdzie brał udział w walkach o miasto. Po powrocie do Polski, w 1945 roku, poślubił Marię Kurecką, rok później urodził im się syn – Aleksander.[2] Przez pierwsze powojenne lata Wirpsza otwarcie popierał ideę socrealizmu, tworząc literackie propagandowe pochwały ustroju i władzy ludowej. W tym czasie (1947-1956) pisarz zamieszkiwał w Szczecinie, do którego przeprowadził się w ramach tzw. „osadnictwa literackiego“. Była to akcja prowadzona przez ówczesnego wojewodę Leonarda Borkowicza, zapraszającego twórców kultury do osiedlania się w należącym od niedawna do Polski Szczecinie, w celu organizowania polskiego życia kulturalnego. Pisarzy zjednywano oferując im „ładne poniemieckie wille z ogródkiem“, z których wiele przetrwało wojnę w stanie nienaruszonym. Witold Wirpsza pracował w Szczecinie w Wydziale Kultury Urzędu Wojewódzkiego, w rozgłośni Polskiego Radia oraz w „Głosie Szczecińskim”, stając się ważną postacią w kształtującym się dopiero polskim środowisku artystycznym tego miasta. W okresie szczecińskim powstały m.in. zbiory wierszy: Sonata (1949), Stocznia (1949), Polemiki i pieśni (1951), Dziennik Kożedo (1952), Z mojego kraju (1956).

Wyjazd w 1956 roku Witolda Wirpszy ze Szczecina zbiegł się z zakończeniem epizodu socrealistycznego. Od tego czasu autor przyjmuje postawę opozycyjną wobec komunistycznych władz, choć formalnie nadal pozostaje członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Pracuje w redakcjach „Po prostu“ i „Nowej Kultury“ w Warszawie, jest także redaktorem działu germanistycznego w Państwowym Instytucie Wydawniczym. W 1967 roku wyjeżdża na stypendium „Berliner Künstlerprogramm“ DAAD do Berlina Zachodniego. Wydaje się wtedy jeszcze, że po zakończeniu programu autor wróci do Polski, ale wszystko zmienia kryzys polityczny z marca 1968 roku. Wirpsza występuje z PZPR i wyjeżdża na kolejne stypendium do Wiednia, a stamtąd do Szwajcarii. Tam, w 1971 roku ukazuje się jego historyczno-socjologiczny esej „Polaku, kim jesteś“ („Pole, wer bist du?), będący swoistym rozprawieniem się z charakterystycznymi cechami polskiej mentalności narodowej. Jak pisze Jacek Bocheński, Wirpsza „poświęcił wiele uwagi w różnych miejscach swojej książki tworom intuicji romantycznej, bytom nierealnym, mesjanizmowi, kultowi straceńców, męczenników, pomieszaniu pojęć patriotycznych i politycznych z religijnymi. Polski język literacki w wersji nadanej mu głównie przez dziewiętnastowiecznych poetów, "w sposób zasadniczy i uporczywie trwały – twierdzi Wirpsza – ukształtował i kształtuje po dzień dzisiejszy świadomość narodu".[3]