Menu toggle
Navigation

Polki i Polacy w Niemczech: Drogi ku widzialności

Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998. Widok wystawy w kościele św. Elżbiety, Berlin, Gallery Weekend 2015, Galerie ŻAK | BRANICKA, Berlin

Mediathek Sorted

Mediateka
  • Grobowiec Królowej Richezy - Grobowiec Królowej Richezy w Katedrze w Kolonii
  • Herby pary małżeńskiej Jerzego Bogatego księcia bawarskiego i księżnej Jadwigi na zamku w Burghausen. - Herby pary małżeńskiej Jerzego Bogatego księcia bawarskiego i księżnej Jadwigi na zamku w Burghausen.
  • Witraż w ratuszu miasta Landshut. - Witraż w ratuszu miasta Landshut. Okno w głównym holu. Uwiecznieni są Jerzy Bogaty i księżna Jadwiga.
  • Joannes a Lasco (Jan Łaski), 1567. - Kiedy w 1499 roku w polskiej rodzinie szlacheckiej urodził się Jan Łaski, znany również pod łacińskim imieniem i nazwiskiem Johannes a Lasco, jego kariera jako wpływowego polityka i teologa była już przesądzona.
  • Atanazy hr. Raczyński, 1826 - Atanazy hr. Raczyński, 1826
  • Pałac Raczyńskich - Pałac Raczyńskich na Placu Królewskim w Berlinie (Königsplatz, około 1875 roku)
  • Empfang der Polen in Leipzig 1830 - Guillaume Thierry, Lithographie nach einer Zeichnung von Charles Malankiewicz, 39,8 x 48,7 cm, 1830/31
  • Trasy przemarszu (widok orientacyjny) - Trasy przemarszu powstańców listopadowych i niemieckich stowarzyszeń pomocy Polakom 1831-1833 (widok orientacyjny). H. Asmus, 1981
  • Tablica pamiątkowa w 12 obrazach - Pamiętne dni roku 1830, tablica pamiątkowa w dwunastu obrazach, wydawnictwo Johann Andreas Endter, Norymberga, 1830, kolorowy sztych
  • Okazjonalny znaczek Poczty Niemieckiej na jubileusz - Okazjonalny znaczek Poczty Niemieckiej na jubileusz „175 lat demonstracji na zamku w Hambach” / „175 Jahre Hambacher Fest““
  • Ludwik Mierosławski - Ludwik Mierosławski (1814-1878), zdjęcie z ok. 1850 r.
  • Józef Ignacy Kraszewski - Józef Ignacy Kraszewski ok. 1879 roku
  • Muzeum Kraszewskiego - Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie
  • „Chopin w salonie Księcia Antona Radziwiłła w Berlinie“ - Ein Gemälde von Henryk Siemiradzki (1843-1902), um 1880, St. Petersburg, Staatliches Russisches Museum
  • Wiarus Polski, Bochum - Ausgabe vom 3. Juli 1907
  • Sachsengänger - Sachsengänger bei der Ankunft in Berlin, 1909
  • Titelseite der ersten Ausgabe von „Narodowiec“ - Titelseite der ersten Ausgabe von „Narodowiec“, Herne, 2. Oktober 1909, aus: „Polak w Niemczech”, Bochum 1972, S. 44
  • Pracownia Alfreda Wierusza-Kowalskiego w Monachium, 1889 r. - Carl Teufel: Künstleratelier Alfred Wierusz-Kowalski, München 1889, czarno-biała fotografia z negatywu szklanego, 18 x 24 cm
  • W pracowni malarza - Cesarz Wilhelm II i Adolf von Menzel w pracowni malarza Wojciecha Kossaka.
  • Róża Luksemburg - Róża Luksemburg podczas przemówienia na Międzynarodowym Kongresie Socjalistów w Stuttgarcie, sierpień 1907.
  • Helena i Stanisław Sierakowscy, zdjęcie ślubne, 1910 r. - Stanisław Sierakowski - pierwszy Przewodniczący Związku Polaków w Niemczech spod znaku Rodła
  • Telegram ślubny, 1913 - Telegram ślubny z postaciami w strojach narodowych i kartuszem z Orłem Białym; druk wielobarwny, 1913
  • Indeks Uniwersytetu Alberta Ludwiga w Fryburgu - Z wpisami Edmunda Husserla, 1916
  • "Pola Negri - unsterblich", Dokumentation von 2017 - Eine Filmdokumentation über Leben und Schaffen eines der größten Stummfilmstars in Deutschland polnischer Herkunft.

    "Pola Negri - unsterblich", Dokumentation von 2017

    Eine Filmdokumentation über Leben und Schaffen eines der größten Stummfilmstars in Deutschland polnischer Herkunft.
  • Drei Tage im November. Józef Piłsudski und die polnische Unabhängigkeit 1918" - Von Magdeburg in die Unabhängigkeit Polens - ein Film über einen polnischen Mythos.

    Drei Tage im November. Józef Piłsudski und die polnische Unabhängigkeit 1918"

    Von Magdeburg in die Unabhängigkeit Polens - ein Film über einen polnischen Mythos.
  • Domek na terenie twierdzy w Magdeburgu, w którym przebywał J. Piłsudski - Domek na terenie twierdzy w Magdeburgu, w którym przebywał J. Piłsudski.
  • “Pałac Radziwiłłów” - “Pałac Radziwiłłów”, widok na “Czerwony Salon” oraz palmiarnie budynku, około roku 1927.
  • Uroczystość religijna w Hernie, 1930 r. - Uroczystość religijna "Dni Wiary Ojców Naszych" w Hernie, 1930 r.
  • Werbeplakat für den Film "Ich liebe alle Frauen" (1935) mit Jan Kiepura  - Werbeplakat für den Film "Ich liebe alle Frauen" (1935) mit Jan Kiepura in der Hauptrolle
  • Dziennik Berliński - Wydanie z 10. Listopada 1937 r. poświęcone otwarciu Polskiego Gimnazjum w Kwidzyniu (Marienwerder) na Prusach Wschodnich.
  • Rodzina Jankowskich – „Ruhrpolen“ z Herne - Rodzice Jankowscy z dziećmi w 1936 w Herne
  • Na robotach przymusowych w Niemczech, ok. 1943 r. - Pracownik przymusowy z Polski przy rozwożeniu mleka z gospodarstwa Schweers w powiacie Borken, ok 1943 r. Kolekcja Ignaza Böckenhoffa: „Wieś Raesfeld w latach 1930 do 1960 r.“.
  • „Moda“ w Niederlangen (Emsland) w 1945 r. - Na okładce czasopisma, które powstało krótko po wyzwoleniu obozu dla jeńców wojennych (były tu więzione przede wszystkim uczestniczki Powstania Warszawskiego) przez 1. Dywizję Pancerną gen. Maczka, jest juz zapowiedziana kolekcja na lato 1945 r. (uszyta c
  • Wilhelmshaven, 1945 r. - Żołnierz polskiej 1. Dywizji Panzernej pod dowództwem generała Stanisława Maczka w koszarach w Wilhelmshaven w maju 1945 r.
  • Józef Szajna w Maczkowie - Józef Szajna w Maczkowie (Haren) nad rzeką Ems, 1946 r.
  • Kaplica w obozie polskich dipisów Flossenbürg, 1947 - Witraż z kaplicy cmentarnej zbudowanej przez polskich dipisów w latach 1946-47 na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Flossenbürg - według projektu Władysława Płoskonia z 1947 r. (fragment).
  • Producent filmowy  Artur "Atze" Brauner. - Producent filmowy  Artur "Atze" Brauner. Zdjęcie zostało zrobione 25 stycznia 2002 roku w Lipsku przy okazji występu Braunera w niemieckiej telewizji MDR, należącej do publicznych rozgłośni niemieckich ARD.
  • Artur Brauner - Ein Jahrhundertleben zwischen Polen und Deutschland - Eine Filmdokumentation über die legendäre Persönlichkeit des deutschen und internationalen Films.

    Artur Brauner - Ein Jahrhundertleben zwischen Polen und Deutschland

    Eine Filmdokumentation über die legendäre Persönlichkeit des deutschen und internationalen Films.
  • Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r. - Tadeusz Nowakowski ok. 1950 r.
  • Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r. - Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.

    Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.

    Teresa Nowakowski (101) rozmawia z synem Krzysztofem, Londyn 2019 r.
  • Boże Ciało na osiedlu dla polskich dipisów w Dortmundzie Eving, 1951 r. - Własnoręcznie przez rodzinę Sokołowskich wykonany ołtarz na procesje Bożego Ciała na osiedlu dipisów w Dortmundzie Eving w 1951 r.
  • Stefan Arczyński (z prawej) ze znajomym w Moskwie, 1956 r. - Stefan Arczyński (z prawej) ze znajomym w Moskwie. Fotograf nieznany, 1956 r.
  • Mieczysław Wejman, „Der Schlaf ist Bruder des Todes“, Wildflecken, 1971 - Ein Fresco des Professors der krakauer Kunstakademie (Fragment) zum Gedenken an 428 polnische Kinder und 116 Erwachsene, die im DP-Lager Wildflecken 1945-48 verstorben sind, Friedhofskapelle Wildflecken, 1971.
  • Marcel Reich-Ranicki w studiu niemieckiej telewizji ZDF - Tytuł audycji: Z aktualnego powodu - Marcel Reich-Ranicki w rozmowie z Thomasem Gottschalkiem
  • Karol Broniatowski - Mahnmal für die deportierten Juden Berlins, 1991

    Karol Broniatowski

    Mahnmal für die deportierten Juden Berlins, 1991
  • Historische Vereinsfahnen des Bundes der Polen in Deutschland - Historische Vereinsfahnen des Bundes der Polen in Deutschland in der St. Anna Kirche der Polnischen Katholischen Mission in Dortmund. Die Fahnen gehören zum Bestand der Porta Polonica.
  • Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek - Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek

    Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek

    Film "Narr und Nonne" - St. Ignacy Witkiewicz, Filmstudio Transform, reż Janina Szarek
  • WURMLOCH/Tunel czasoprzestrzenny, 2008.  - Instalacja wideo w przestrzeni publicznej, konstrukcja stalowa, szkło, wideo, monitor, odtwarzacz płyt DVD, Ø = 100 cm, wys. = 110 cm. Copyright: Karina Smigla-Bobinski

    WURMLOCH/Tunel czasoprzestrzenny, 2008.

    Instalacja wideo w przestrzeni publicznej, konstrukcja stalowa, szkło, wideo, monitor, odtwarzacz płyt DVD, Ø = 100 cm, wys. = 110 cm. Copyright: Karina Smigla-Bobinski
  • Andrzej Wirth w swoim berlińskim mieszkaniu - Andrzej Wirth w swoim berlińskim mieszkaniu.
  • Wywiad z Leszkiem Żądło - Wywiad z Leszkiem Żądło

    Wywiad z Leszkiem Żądło

    Wywiad z Leszkiem Żądło
  • Köln, Hohenzollernbrücke - Z cyklu „Urban Spaces“, 2005-2009, „Köln, Hohenzollernbrücke“ (Kolonia, Most Hohenzollernów), Inkjet Photo Print, 85 x 240 cm.
  • ZEITFLUG - Hamburg - Wszystkie filmy: © Stefan Szczygieł. Dzięki uprzejmości agencji Claus Friede*Contemporary Art, Hamburg.

    ZEITFLUG - Hamburg

    Wszystkie filmy: © Stefan Szczygieł. Dzięki uprzejmości agencji Claus Friede*Contemporary Art, Hamburg.
  • Lech Wieleba - am Kontrabass.
  • Zdj. nr 17b: Empty Images, 2000/2006 - Empty Images, 2000/2006. Bild (Berlin), 12 stycznia 2006
  • Monika Czosnowska, Johanna - Monika Czosnowska, Johanna , 2004, C-Print, 78 x 66 cm, Sammlung Marta Herford, Zugangsjahr: 2005
  • Polonia Dortmund 2012 - Robert Lewandowski, Łukasz Piszczek i Jakub Błaszczykowski (Borussia Dortmund) - mistrzowie Bundesligi w 2012 r.
  • W kolorze niebieskim - W kolorze niebieskim, Małgosia Jankowska, 2015, akwarela, pisak na papierze, 100 x 150 cm.
  • Katarzyna Myćka -
  • Der Planet von Susanna Fels - Ein Kunstfilm von Susanna Fels mit den Fotos von u.a. Annette Hudemann, 2019.

    Der Planet von Susanna Fels

    Ein Kunstfilm von Susanna Fels mit den Fotos von u.a. Annette Hudemann, 2019.
  • Agata Madejska, RISE, 2018 - Agata Madejska, RISE, 2018. Installation view, ∼ =, Impuls Bauhaus, Zeche Zollverein, Essen, 2019.
Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998
Magdalena Abakanowicz, Bambini, 1998. Widok wystawy w kościele św. Elżbiety, Berlin, Gallery Weekend 2015, Galerie ŻAK | BRANICKA, Berlin

Wymuszona wędrówka – Okres wojen światowych

O ile dotychczasowe wędrówki Polek i Polaków były dobrowolne lub co najwyżej spowodowane koniecznością ekonomiczną, to cezurę w tym zakresie stanowiła I wojna światowa: Do końca wojny zwerbowano, z czasem coraz częściej także pod przymusem, ponad pół miliona „zagranicznych“ Polaków do pracy w Rzeszy. Czasami uciekali oni przed działaniami wojennymi lub – jak w przypadku polskich Żydów – z obawy przed antysemickimi zamieszkami. I tak, tuż po wojnie w Frankfurcie nad Menem przebywało około 3.500 „wschodnich“ Żydów, z których większość tu pozostała, podobnie jak i w innych częściach Niemiec. Ich językiem ojczystym niejednokrotnie nie był język polski, lecz jidysz, część z nich mówiła nawet lepiej po niemiecku lub rosyjsku.

W konsekwencji wyznaczenia nowych granic na podstawie traktatu wersalskiego i następujących w niektórych regionach plebiscytów, Niemcy utraciły znaczną część polskich ziem na Wschodzie. Ponieważ jednocześnie część polskich imigrantów zarobkowych opuściła Zagłębie Ruhry oraz inne miejscowości, powracając do niepodległej Polski lub podejmując pracę w innych krajach, liczba polskojęzycznych mieszkańców w Niemczech nagle znacznie zmalała. W latach dwudziestych XX w. wynosiła ona prawdopodobnie 1,5 miliona osób, a następnie zmniejszała się aż do 1939 roku, przede wszystkim w wyniku stopniowej asymilacji do większości niemieckiej, później wymuszanej również przez III Rzeszę. Tak więc w Niemczech nie było prawie żadnych ośrodków polskiego życia, jedynie w Berlinie, Westfalii i zachodniej części Górnego Śląska mieszkały spore grupy ludzi gotowych angażować się w sprawy polskie. Z uwagi na toksyczną atmosferę panującą między Niemcami i Polską i zgodnie z ogólną tendencją, wielu Polaków wolało być „niewidzialnymi“, wolało nie zwracać na siebie uwagi społeczeństwa niemieckiego. Założony w 1922 roku „Związek Polaków w Niemczech“ (Bund der Polen in Deutschland) nie był w stanie powstrzymać tych postępujących zmian. Zresztą status mniejszości przysługiwał tylko Polakom na pozostałym w granicach Niemiec Górnym Śląsku, i to tylko do 1937 roku.

Polacy żyjący na terenie Rzeszy posiadali wprawdzie kilka własnych organów prasowych, lecz te borykały się ze znacznymi problemami finansowymi. Z tego powodu ukazujący się od 1923 roku w Bochum „Wiarus Polski“ przeniósł swoją siedzibę do regionu przemysłowego w północnej Francji zamieszkiwanego przez dużą liczbę polskich emigrantów, tak samo postąpił w roku 1924 wydawany od 1909 roku w Herne „Narodowiec“. Jedyną gazetą, której siedziba pozostała w Niemczech, był „Dziennik Berliński“, gazeta założona w 1897 roku w Berlinie, która dzięki wsparciu „Związku Polaków“ istniała do wybuchu wojny w 1939 roku.

Mimo to, Polacy jednak nie całkiem zniknęli z niemieckiego życia publicznego: gwiazdy filmu, Pola Negri i Jan Kiepura, odnosiły wielkie sukcesy. Ważną rolę w branży muzycznej i rozrywkowej odegrali również Żydzi polskiego pochodzenia, na przykład lider zespołu Marek Weber. Jednak, gdy poszuka się trochę dalej, można znaleźć dużo, niemalże zapomnianych polskich śladów, trafiając na przykład na ucznia Bauhausu Jesekiela Davida Kirszenbauma lub na fotografa Stefana Arczyńskiego.

Ta niemiecko-polsko-żydowska symbioza została jednak zniszczona przez nazistów: pod koniec października 1938 roku deportowali oni polskich obywateli pochodzenia żydowskiego do Polski, jednej nocy pozbawiając dachu nad głową prawie 17 000 osób. Było to „preludium zagłady“, która miała się niebawem rozpocząć.

Druga wojna światowa postawiła Europę na głowie. Mieszkający w Rzeszy czołowi przedstawiciele Polaków byli prześladowani, a część z nich została zamordowana w obozach koncentracyjnych. Wielkie połacie zdobytych polskich ziem przyłączono do Rzeszy, polską ludność – Żydów i nie-Żydów – prześladowano, zniewalano, wypędzano i unicestwiano. Wielu Polaków, w zależności od obszaru zamieszkania, zmuszano do podpisania niemieckiej listy narodowościowej (Deutsche Volksliste), po czym młodych mężczyzn zaciągano do Wehrmachtu. Polscy oficerowie wzięci do niewoli spędzili wojnę w obozach jenieckich, prości żołnierze byli wykorzystywani do prac przymusowych. Prawie 2,8 miliona Polaków było zatrudnionych przez krótszy lub dłuższy czas jako robotnicy przymusowi w przemyśle lub w rolnictwie, gdzie pracowali czasem w skrajnie nieludzkich warunkach. Setki tysięcy trafiło do obozów koncentracyjnych, Polaków żydowskiego pochodzenia często wywożono bezpośrednio do obozów zagłady.