W poszukiwaniu śladów. Zbrodnie nazistowskie na osobach zatrudnionych przy pracach przymusowych i jeńcach wojennych na terenie Sauerlandu

Garbeck pod znakiem swastyki

Do czasu reformy terytorialnej w 1975 roku gmina Garbeck należała do urzędu Balve. Dziś jest częścią miasta Balve. W roku 1939 wieś wraz z dzielnicami Levringhausen, Hövringhausen i Frühlinghausen liczyła 1419 mieszkańców. Josef Pütter, miejscowy badacz lokalnej historii i honorowy obywatel Balve, w swojej książce o dziejach regionu[1] rządom narodowych socjalistów poświęcił zaledwie trzy linijki. „Jak dotąd przez szacunek nie zajmowano się szczegółową analizą skutków przedsięwzięć z okresu nazistowskiego. W ten sposób chciano chronić nie tyle byłych nazistów, co przede wszystkim ich rodziny” – samokrytycznie stwierdza na ten temat Urząd Miasta Balve na swojej stronie internetowej. Dalej czytamy: „Wyniki wyborów przed i po 1933 roku pokazują, że Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) i jej organizacje satelickie uzyskiwały w Balve coraz większe poparcie. W wyborach do Reichstagu, które odbyły się 31 listopada 1932 roku, NSDAP zdobyła tylko 15,6 procent głosów, podczas gdy 68,2 procent zdobyła Niemiecka Partia Centrum, nazywana także Katolicką Partią Centrum (w skrócie Centrum). Tymczasem 5 marca 1933 roku, podczas wyborów do Reichstagu połączonych z referendum”[2] w sąsiednim Garbeck NSDAP zdobyła już 31,3 procent głosów, Centrum – 62,8 procent, a Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) – 3,4 procent. Komuniści otrzymali całe osiem głosów.

W ten sposób także katolicki Sauerland trafia w ręce narodowych socjalistów. Podczas nocy kryształowej w listopadzie 1938 roku naziści znęcają się nad ostatnim pozostałym w Balve Żydem i demolują jego mieszkanie, o czym dowiaduję się z akt policyjnych[3]. Jest nim David Bondy, założyciel fundacji na rzecz biednych oraz fundator zegara na wieży miejscowego kościoła. W 1922 roku Bondy został pierwszym honorowym obywatelem Balve. Pütter twierdzi, że żydowski kupiec nie doznał żadnej krzywdy ze strony samych mieszkańców miasta, pisząc: „Pogrążeni w smutku, bezsilni ludzie byli zmuszeni tolerować działania zamiejscowych bojówkarzy SA”[4], którzy znęcali się nad starcem. Ostatnim znakiem życia Bondy’ego jest kartka do przyjaciela wysłana z Theresienstadt [obecnie Terezin w Czechach – przyp. tłum.]. O tym, jak potoczyły się dalsze losy tak „wielce szanowanego” w Balve Żyda, Pütter nie wspomina.

Entuzjazm dla „Führera, narodu i ojczyzny” panuje wśród wielu mieszkańców Garbeck. Jedna czwarta dorosłych mieszkających we wsi należy do jednej z formacji partyjnych – dowiaduję się z kartoteki członków NSDAP. Gminna komórka partii w Garbeck liczy prawie 80 członków, czyli wcale nie jest to tylko mała garstka, jak się do dziś twierdzi. 25 mężczyzn nosi mundur SA [=Sturmabteilung – przyp. tłum.] – część z nich nawet od połowy lat 30. Cała kadra nauczycielska wiejskiej szkoły ludowej (Volksschule) należy do NS-Lehrerbund (Narodowosocjalistyczny Związek Nauczycieli). Nawet takie ugrupowania jak Nationalsozialistische Fliegerkorps (Narodowosocjalistyczny Korpus Lotniczy) i Deutsche Luftsportverband (Niemiecki Związek Sportu Lotniczego) mają tu kilku swoich członków. Większość dzieci jest zrzeszona w Hitlerjugend (Młodzież Hitlera) lub w Bund Deutscher Mädel (Związek Dziewcząt Niemieckich). Co więcej, jedno ze zdjęć przedstawia grupę przedszkolaków w Garbeck machających chorągiewkami ze swastyką[5].