Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi

Malarz nieznany, portret Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny (1667–1695; od 1688 żona Karola III Filipa Wittelsbacha), ok. 1681, olej na płótnie, 90,5 x 72,5 cm, Polska Akademia Nauk Biblioteka Kórnicka, Zamek w Kórniku
Malarz nieznany, portret Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny (1667–1695; od 1688 żona Karola III Filipa Wittelsbacha), ok. 1681, olej na płótnie, 90,5 x 72,5 cm, Polska Akademia Nauk Biblioteka Kórnicka, Zamek w Kórniku

Polsko-niemieckie powiązania małżeńskie łączyły oba państwa od połowy X wieku, odkąd te dwa narody nawiązały między sobą pierwsze kontakty. Początkowo, z uwagi na zmienne okoliczności polityczne, związki te nie były zbyt trwałe. Zatem, gdy inni sąsiedzi – Czechy, Węgry czy Ruś Kijowska – oferowali relacje na bardziej atrakcyjnych warunkach, dochodziło do ich rozpadu. Niemniej małżeństwo Mieszka I, pierwszego znanego władcy Polski, z Odą Dytrykówną, córką saksońskiego margrabiego, zapoczątkowało całą „serię zawieranych na przestrzeni wieków mariaży Piastów z niemieckimi rodami arystokratycznymi” (Roman Michałowski, 2006). Przy czym to, czy polscy władcy wchodzili w związki z krewnymi królewskich i cesarskich rodów Świętego Cesarstwa Rzymskiego, czy dążyli do regionalnych powiązań z sąsiadującymi z nimi niemieckimi margrabiami, zależało od uwarunkowań dynastycznych, wewnętrznych i geopolitycznych w cesarstwie. Patrząc z niemieckiej perspektywy „warto zauważyć, że [historia] nie zna żadnego przypadku zawarcia małżeństwa przez króla niemieckiego i cesarza rzymskiego, lub jego następcę, z księżniczką z dynastii Piastów”, co dowodzi, jaką „pozycję społeczną zajmowała dynastia Piastów w porównaniu z innymi rodami szlacheckimi” (Norbert Kersken, 2015).

Przypadający na początek XII wieku okres panowania Bolesława III Krzywoustego i jego synów zwrot w polityce małżeńskiej Polski oznaczał rozszerzenie jej zasięgu na wszystkich sąsiadów kraju, łącznie z niemieckimi marchiami granicznymi. Aktywną politykę małżeńską wobec niemieckiego sąsiada prowadzili Jagiellonowie – w osobach Kazimierza IV Jagiellończyka i Zygmunta I Starego – w XV i XVI wieku. Z kolei w XVII oraz na początku XVIII wieku osoby pochodzące z niemieckiej arystokracji licznie zawierały związki małżeńskie z równorzędnymi im przedstawicielami polskich arystokratycznych rodów Radziwiłłów, Sobieskich i Lubomirskich. Jednak, kiedy po pierwszym rozbiorze w 1772 roku Polska znalazła się pod zaborami Prus, Rosji i Austrii a ród Radziwiłłów pod obcym panowaniem, małżeństwo księżniczki pruskiej Luizy z księciem Radziwiłłem z niemieckiej perspektywy musiało być postrzegane jako mezalians. W konsekwencji odbiło się to także na opartym na miłości związku ich córki z następcą tronu pruskiego – z planowanym ślubem zwlekano długo, aż w końcu w ogóle go zakazano.

Mediateka
  • Hermann i Regelinda, Katedra w Naumburgu

    Mistrz z Naumburga, posągi fundatora margrabiego Miśni Hermanna i jego żony Regelindy, córki Bolesława I Chrobrego (w związku małżeńskim od 1002 roku), około 1250 r., piaskowiec, Katedra św. Apostołów...
  • Grobowiec ścienny błogosławionej Rychezy (ur. ok. 996, zm. 1063), królowej Polski

    Grobowiec ścienny błogosławionej Rychezy (ur. ok. 996, zm. 1063), królowej Polski, około 1820 r., drewniany sarkofag zdobiony klasycystycznymi festonami, portrety całopostaciowe biskupa Anno II (po le...
  • Relacja z ceremonii ślubu Bolesława I Chrobrego i Ody Miśnieńskiej, 1018

    Relacja z ceremonii ślubu Bolesława I Chrobrego i Ody Miśnieńskiej, 1018, [w:] „Kronika Thietmara [z Merseburga]”, 1012–1018, Saksońska Biblioteka Państwowa i Uniwersytecka w Dreźnie (Sächsische Lande...
  • Herb sojuszu Jerzego Bogatego z Bawarii-Landshut (po lewej) i Jadwigi Jagiellonki (po prawej)

    Herb sojuszu Jerzego Bogatego z Bawarii-Landshut (po lewej) i Jadwigi Jagiellonki (po prawej), brama zamkowa w Burghausen, ok. 1475.
  • Portret Jadwigi Jagiellonki (1513-1573)

    Hans Krell (ur. 1490, zm. 1565), portret Jadwigi Jagiellonki (ur. 1513, zm. 1573; od 1535 roku żona margrabiego brandenburskiego Joachima II), ok. 1537, olej na desce, 49,1 x 35,8 cm, pałacyk myśliwsk...
  • Zygmunt III Waza, ok. 1624

    Nieznany malarz flamandzki, Zygmunt III Waza (ur. 1566, zm. 1632), król Polski, ok. 1624, olej na płótnie, 220,5 x 138,2 cm, (obraz pochodzący z zamku w Neuburgu nad Dunajem), Stara Pinakoteka (Alte P...
  • Bildnis Hedwig von Pfalz-Neuburg

    Adriaen van der Werff (1659-1722): Bildnis Hedwig von Pfalz-Neuburg, Prinzessin von Polen (1673-1722, seit 1691 verheiratet mit Jakub Ludwik Sobieski, Kronprinz von Polen-Litauen), 1696. Öl auf Leinwa...
  • Teresa Kunegunda bawarska, 1725

    Franz Joseph Winter (ur. ok. 1690, zm. po 1756), portret Teresy Kunegundy bawarskiej, z domu Sobieskiej (ur. 1676, zm. 1730), 1725, olej na płótnie, Pałac Nordkirchen (powiat Lüdinghausen).
  • Antoni Henryk Radziwiłł, między 1824 a 1830

    Karol Antoni Simon (zm. 1841), Antoni Henryk Radziwiłł (ur. 1775, zm. 1833, od 1796 roku mąż Luizy Pruskiej), między 1824 a 1830, litografia, 17,3 x 15,3 cm, Biblioteka Narodowa w Warszawie.
  • Księżna Luiza Radziwiłł, z domu Luise von Preußen, 1801

    Élisabeth Vigée-Lebrun (ur. 1755, zm. 1842), Księżna Luiza Radziwiłł, z domu Luise von Preußen (ur. 1770, zm. 1836, od 1796 roku żona Antoniego Henryka Radziwiłła), 1801, olej na płótnie, 80,5 x 64 cm...