Miariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Piastowie: Mieszko II Lambert – rok 1013

Matylda Szwabska ofiarowuje księgę liturgiczną „Liber de divinis officiis” Mieszkowi II Lambertowi. Miniatura dedykacyjna o tym samym tytule z manuskryptu przypisywanego Pseudo-Alkuinowi, St. Gallen, 1025-1027 (zaginiony, kopia barwna z 1842 r.), Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, nr inw.: Ms.C 91, fol. 3r
Matylda Szwabska ofiarowuje księgę liturgiczną „Liber de divinis officiis” Mieszkowi II Lambertowi. Miniatura dedykacyjna o tym samym tytule z manuskryptu przypisywanego Pseudo-Alkuinowi, St. Gallen, 1025-1027 (zaginiony, kopia barwna z 1842 r.), Düsseldo

W 1016 roku przychodzi na świat syn Mieszka II i Rychezy – Kazimierz I Odnowiciel (ur. 1016, zm. 1058). Parę lat później, w roku 1025 roku, umiera Bolesław I Chrobry, którego legat Stolicy Apostolskiej tuż przed śmiercią koronuje na króla Polski. W tym samym roku Mieszko II Lambert i Rycheza przejmują po nim władzę i koronują się na króla i królową, wyprzedzając tym samym ewentualne zabiegi mające na celu uzyskanie korony ze strony Bezpryma (ur. ok. 987, zm. 1032) – starszego, wydziedziczonego zresztą przyrodniego brata Mieszka. U progu swego panowania Mieszko II uchodzi – zarówno w Polsce, jak i w Rzeszy – za monarchę absolutnego, choć od początku zupełnie nie dorównuje w tym względzie Konradowi II, następcy zmarłego w 1024 roku Henryka II. Konrad nie uznał ani koronacji Bolesława, ani Mieszka, uważając, że stanowiły naruszenie jego roszczeń do władzy. Z kolei Mieszko stanął po stronie lotaryńskiej opozycji przeciw Konradowi II, wspieranej przez rodzinę Rychezy[5].

Przeciwniczką Konrada II była także księżna Karyntii i Górnej Lotaryngii Matylda Szwabska (ur. 988/989, zm. 1032) – matka kandydata na króla pokonanego w wyborach przez Konrada. Blisko związana z dynastią Ezzonów, czyli rodziną Rychezy, podobnie jak oni sprzymierzyła się z Mieszkiem II. Prawdopodobnie między 1025 a 1027 rokiem Matylda napisała do Mieszka list, w którym zachwala go jako posługującego się greką i łaciną, a zatem znakomicie wykształconego protektora kościoła i nazywa go mianem króla niezwyciężonego (rex invictissimus) i to po wsze czasy. List jest opatrzony miniaturą (patrz zdjęcie tytułowe) przedstawiającą Matyldę, która przy okazji koronacji wręcza Mieszkowi cenny rękopis księgi liturgicznej „Liber de divinis officiis”[6]. Zupełnie odmienną opinię o polskim księciu zawierają przychylne cesarzowi, późniejsze roczniki magdeburskie („Annales Magdeburgenses”, 1176-1188)[7], potępiające go jako „antychrysta, Beliala, krwawego potwora i prześladowcę chrześcijan”[8].

Częste mariaże między przedstawicielami Piastów i niemieckich rodów książęcych generowały ożywioną wymianę kulturalną, która sprzyjała również procesowi chrystianizacji Polski. Badania archeologiczne i architektoniczne wykazały[9], że transfer kulturowy z Włoch do Polski przez obszar Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego miał decydujący wpływ na architekturę romańską w Polsce. Zarówno Rycheza, jak i jej syn Kazimierz, a także jego synowie Władysław I Herman i Bolesław II sprowadzają do Polski nie tylko misjonarzy, ale również rzemieślników do budowy kościołów, głównie z katedralnej strzechy budowlanej w Moguncji. Z Kolonii do Krakowa za sprawą Rychezy trafiają także relikwie św. Gereona, św. Feliksa i św. Adaukta – patronów kościołów, których budowę zleca Rycheza tuż po swoim ślubie w rezydencji królewskiej na Wawelu w Krakowie. Koncepcja budowy kościoła św. Gereona nawiązywała do kościołów św. Gereona w Kolonii i św. Michała w Hildesheim. Również Katedra Wawelska, której budowę rozpoczęto za panowania Władysława I Hermana, a kontynuowano za czasów Bolesława III i zakończono w 1118 roku, została zaprojektowana i zrealizowana przez nadreńskich budowniczych[10].

 

[5] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 115.

[6] Miniatura dedykacyjna z rękopisu, obecnie znajdującego się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Düsseldorfie (Universitätsbibliothek Düsseldorf), zaginęła. Zachowała się tylko jej kopia z 1842 r. Łacińskie faksymile kopii wydał i skomentował historyk, archeolog i filolog Philipp Anton Dethier (1803-1881) w tym samym roku w Berlinie (patrz ilustracja poniżej). Dzieło Philipa Antona Dethiera – Epistola inedita Mathildis Suevae … ad Misegonem II., Poloniae regem, Berlin 1842 – jest dostępne w wielu bibliotekach na terenie Polski i Niemiec. Egzemplarz przechowywany w zbiorach Austriackiej Biblioteki Narodowej (Österreichische Nationalbibliothek) jest dostępny w formie cyfrowej na stronie internetowej: https://books.google.de/books?id=D2FTAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=de&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false. – Por. także Brygida Kürbis, Die Epistola Mathildis Suevae an Mieszko II. in neuer Sicht. Ein Forschungsbericht. Mit einem Anhang von Eckhard Freise und Marcus Weidner. Auf der Suche nach der verschollenen Widmungsminiatur des Cod. C 91 der Düsseldorfer Universitätsbibliothek, [w:] „Frühmittelalterliche Studien”, t. 23, 1989, s. 318-343. Literatura przedmiotu i inne wydania patrz: Bayerische Akademie der Wissenschaften, „Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters”, http://www.geschichtsquellen.de/werk/3451. Informacje o Matyldzie Szwabskiej patrz: Eckhard Freise, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, t. 16, 1990, s. 375 i nast. Wersja online: https://www.deutsche-biographie.de/sfz58985.html

[7] Por. Bayerische Akademie der Wissenschaften, „Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters”, https://www.geschichtsquellen.de/werk/319

[8] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 117.

[9] Zygmunt Świechowski, Romanische Baukunst Polens und ihre Beziehungen zu Deutschland, [w:] „Westfalen”, t. 43, s. 161-190. Świechowski podkreśla znaczenie małżeństw dynastycznych dla wymiany kulturalnej (s. 161). Por. także Z. Świechowski, Romanesque Art in Poland, Warszawa 1983, s. 19 i nast.

[10] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 120 i nast.

Mediateka
  • Faksimile listu Matyldy Szwabskiej do króla Polski Mieszka II

    1025-027, [w:] Philipp Anton Dethier, Epistola inedita Mathildis Suevae … ad Misegonem II., Poloniae regem, Berlin 1842.
  • Grobowiec ścienny błogosławionej Rychezy, ok. 1820 r.

    Drewniany sarkofag zdobiony klasycystycznymi festonami, portrety całopostaciowe biskupa Anno II (po lewej) i Rychezy (po prawej), olej na łupku, XIV w., kaplica św. Jana Chrzciciela, Katedra w Kolonii...
  • Portret Rychezy, XIV w.

    Błogosławiona Rycheza, portret całopostaciowy, olej na łupku, XIV w., kaplica św. Jana Chrzciciela, Katedra w Kolonii.
  • Tablica pamiątkowa w Klotten

    Tablica przypominająca o byłej rezydencji królowej Polski Rychezy w miejscowości Klotten nad Mozelą.