Franciszek Liss 

Ksiądz Liss, niezależnie od swej aktywności kapłańskiej, duszpasterskiej i organizacyjnej, występował także jako instancja w sprawach społecznych oraz jako przywódca polityczny. Za pośrednictwem polskich organizacji katolickich wpływał na życie społeczne polskich robotników nad Ruhrą. Wzywał związki do tego, aby na swoich posiedzeniach i imprezach w centrum stawiały treści narodowe i religijne, poprzez odczyty, wykłady, śpiewy i spektakle teatralne, jak również aby podejmowały działania edukacyjne. Obchody świąt kościelnych i narodowych miały odbywać się w atrakcyjnej formie, podczas gdy miano rezygnować z potańcówek i z alkoholu – na co zresztą niektóre związki reagowały opornie. Na płaszczyźnie polityczno-społecznej domagał się od migrantów ze wschodniopruskich prowincji przezwyciężenia dominujących regionalizmów na rzecz jednolitej polskiej świadomości narodowej, samoświadomego stanowiska wobec pruskich władz i pracodawców, ultramontańskiej i antysocjalistycznej postawy oraz politycznego związania z Partią Centrum.

Działalność ks. Lissa przypadła na czas rządów w Rzeszy Niemieckiej kanclerza Leona von Capriviego, który wbrew silnemu oporowi środowisk konserwatywnych stawiał w polityce wewnętrznej na odprężenie, łagodzenie napięć i pojednanie, z czym przez pewien czas wiązało się do pewnego stopnia także stępienie ostrza antypolskiej polityki w Prusach. Początkowo ks. Liss działał względnie swobodnie, nie niepokojony, w istniejących ramach prawnych, choć pod stałym nadzorem policji, jednak wkrótce jego szybki i znaczący sukces w warunkach rosnącego politycznego oporu wobec kursu kanclerza Capriviego sprowokował do interwencji władze pruskie szczebla prowincji. O ile na początku pracy ks. Lissa jako duszpasterza Polaków nad Ruhrą tylko prezydent rejencji w Arnsberg na podstawie raportów o działalności Lissa w Prusach Zachodnich krytykował przydzielenie mu duszpasterzowania wśród Polaków, żądając przysłania na jego miejsce „innej osoby o bardziej umiarkowanym nastawieniu”, o tyle najpóźniej od 1892 r. także nadprezydent prowincji westfalskiej, Konrad von Studt, domagał się usunięcia Lissa. Uzasadniał to politycznym zagrożeniem, jakie ks. Liss miał stanowić i coraz mocniej naciskał w tej sprawie nowego biskupa Paderborn, Huberta Theophila Simara. Przez dłuższy czas bezskutecznie bp Simar domagał się od ks. Lissa wstrzymania wydawania „Wiarusa Polskiego” oraz większego umiarkowania w zakresie aktywności społeczno-politycznej, a gdy to nie przyniosło rezultatu – odwołał tak cenionego przez Polaków znad Ruhry kapłana. Zanim to nastąpiło ks. Lissowi udało się jeszcze sprzedać 1 kwietnia 1893 r. założone przez siebie pisma Janowi Brejskiemu, pochodzącemu również z Prus Zachodnich polskiemu wydawcy i politykowi. Po odwołaniu ks. Lissa diecezja Paderborn nie ustanowiła żadnego oficjalnego duszpasterza dla Polaków.

Ksiądz Franciszek Liss opuścił miasto Bochum, które wskutek jego różnorodnych aktywności i działań stało się centrum polskości w Westfalii i w całym państwie pruskim na zachód od Łaby, latem 1894 r. i powrócił w swoje ojczyste strony. W tym momencie był patronem 46 spośród 100 polsko-katolickich i innych organizacji, założonych przez polskich migrantów. Położył fundament pod bujny rozwój towarzystw polskiej emigracji z pruskich prowincji wschodnich, jaki na niespotykaną wcześniej skalę nastąpił dzięki Janowi i Antoniemu Brejskim jako nowym wydawcom „Wiarusa Polskiego”. Ale wpływ ks. Lissa na Polaków znad Ruhry nie skończył się. Przybywszy do swej zachodniopruskiej ojczyzny kontynuował pracę redaktora naczelnego „Posłańca Katolickiego“ (i „Nauki Katolickiej“) i w ten sposób do 1905 r. w dalszym ciągu oddziaływał – przede wszystkim pod względem religijnym i moralnym – na mieszkających nad Renem i Ruhrą polskich migrantów zarobkowych.