„Książę malarstwa“ Jan Matejko w Bonn

Wystawa jest jedną z nadal zbyt rzadkich prób poszerzenia badań w zakresie historii sztuki, zazwyczaj ograniczonych do poszczególnych krajów, o aspekt ogólnoeuropejski. Artyści zawsze przekraczali granice państw – głównie by podjąć studiów i w młodym wieku – o wiele łatwiej niż miało to miejsce wieki później w przypadku obserwatorów i miłośników sztuki oraz naukowców, przede wszystkim z uwagi na bariery językowe i brak dostępnej literatury. Leighton dorastał głównie w Niemczech i we Włoszech, mieszkał we Frankfurcie, Rzymie i Paryżu oraz mówił płynnie w czterech językach. Matejko studiował między innymi w Monachium i Wiedniu, podejmował częste podróże do Paryża i do innych miast europejskich, zapędzając się aż do Stambułu. Munkácsy kształcił się również we Wiedniu i w Monachium oraz brał udział w wystawach odbywających się w na terenie całej Europy. Mimo to ich dzieła są prawie w ogóle nieznane niemieckiej publiczności, podczas gdy na przykład Matejko, z uwagi na swoje obrazy poświęcone polskiej historii, w Polsce cieszy się nieprzerwanie ogromnym uznaniem. Obrazy tych artystów, czasami monumentalne, już za ich życia wisiały na najważniejszych międzynarodowych wystawach sztuki obok dzieł Makarta, Lenbacha, Kaulbacha i Stucka. Wystawa w Bundeskunsthalle sprawiła, że to wrażenie odżyło.

Wymienione powyżej czynniki, w owym czasie wpływające na przyznanie artystom statusu „księcia malarstwa“, dotyczą oczywiście wszystkich siedmiu malarzy zaprezentowanych na wystawie, nawet jeśli istnieją między nimi różnice uwarunkowane sytuacją ekonomiczną i polityczną a także typem osobowości każdego z nich. Matejko, jako człowiek i mieszkaniec mieszczącego się na krakowskiej starówce czteropiętrowego domu rodzinnego z XVI w., był osobą bardziej skromną niż pozostali „książęta malarstwa“, aczkolwiek w 1872 roku, chcąc podnieść walory reprezentacyjne zamieszkiwanego przez siebie domu, zlecił prace polegające na dodaniu neobarokowej fasady, w części parterowej ozdobionej rustyką i maskami, na pierwszym piętrze – balkonem oraz przebiegającymi przez dwie kondygnacje pilastrami. Rok później został mianowany dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie i do końca życia angażował się w ochronę i konserwację krakowskich zabytków. Matejkę uhonorowano niejako odpowiednikiem nieoficjalnego tytułu „księcia malarstwa“[16] już 29 października 1878 roku. Tego dnia, w krakowskim ratuszu, przed jego obrazem „Bitwa pod Grunwaldem“ (1878, obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie), wręczono mu berło, które wcześniej biskup Krakowa poświęcił w Katedrze, „jako znak jego panowania w sztuce‟. Kilka dni później wiedeński dziennik „Die Presse‟ zrelacjonował to wydarzenie, pisząc: „Dziś Jan Matejko stał się obiektem hołdu składanego mu przez jego krakowskich współobywateli, którzy wyróżnili go, jak nikogo przed nim“ – i dalej – „biorąc pod uwagę, że Jan Matejko wzniósł się w sztuce malarskiej na wysokość nieosiągalną wcześniej na ziemiach polskich i swoimi pracami zabłysnął przed areopagiem cywilizowanego świata jako mistrz; biorąc również pod uwagę, że poprzez swoją sławę przyniósł też chwałę i honor narodowi polskiemu, znakomicie udowadniając jego życie oraz jego żywotność“.[17]

Jan Matejko został pochowany „z prawdziwie królewskimi honorami‟ – pisał wiedeński tygodnik „Das interessante Blatt‟ – i jako „książę sztuki‟ został pożegnany przez „licznych notabli kraju‟, w tym kardynała księcia-biskupa i delegacje krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń i cechów, idących w „liczącym tysiące ludzi‟ kondukcie pogrzebowym, którego zdjęcie opublikowano w gazecie[18] i pokazano także na bońskiej wystawie. Dwa lata po tym wydarzeniu Towarzystwo im. Jana Matejki nabyło od rodziny artysty jego dom rodzinny, finansując zakup ze środków pochodzących z loterii fantowej. W 1896 roku został on udostępniony dla zwiedzających a od 1906 stanowi oddział Muzeum Narodowego pod nazwą „Dom Jana Matejki w Krakowie“. O obecnym znaczeniu tego najstarszego muzeum biograficznego w Polsce opowiada kierowniczka zbiorów Jana Matejki i autorka obszernego artykułu o Janie Matejce w katalogu wystawy, Pani Marta Kłak-Ambrożkiewicz, w krótkim filmie („Behind the Art“) zrealizowanym w ramach wystawy w Bonn.