„I na obczyźnie wierni Ojczyźnie”. Patriotyczne telegramy wrocławskiej Polonii

W zbiorach Gabinetu Dokumentów Muzeum Narodowego we Wrocławiu przechowywany jest zespół dwunastu telegramów kościuszkowskich z lat 1913 – 1932. Są to interesujące, a zarazem ulotne dokumenty życia społecznego. Wszystkie wiążą się z działalnością polskich organizacji we Wrocławiu przed 1939 r. Ich adresatami i nadawcami byli działacze narodowi – ludzie, którzy żyjąc poza Polską myśleli i czuli po polsku.

Cztery spośród telegramów związane są z rodziną Stachów, a pięć z rodziną Hordyków.

Dwa najstarsze formularze pocztowe zawierają życzenia przesłane Franciszce i Janowi Stachom z okazji ich ślubu ,który odbył się 22 lipca 1913 r. w Lubawie na Pomorzu. Co wiemy o adresatach ?

Franciszka (de domo Kaślewska) pochodziła z Lubawy, gdzie 20 września 1903 r. przystąpiła do I komunii świętej.[13] Dziesięć lat później została żoną Jana Stachego , którego rodzina pochodziła ze Śląska. Jan i Franciszka zamieszkali we Wrocławiu i brali aktywny udział w życiu kulturalno-oświatowym miejscowego środowiska polskiego. Jan Stache był organistą i prowadził chór w kościele św. Marcina, który był wówczas miejscem spotkań wrocławskiej Polonii. Udzielał się również w Towarzystwie Śpiewu „Harmonia”. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w latach 1925 – 1927, pracował w konsulacie Rzeczypospolitej Polskiej we Wrocławiu. Zmarł w 1931 r.[14] Jego żona Franciszka, również działaczka polskich organizacji we Wrocławiu, tuż po wybuchu II wojny światowej – 2 września 1939 r. – została aresztowana i wywieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Przebywała w nim do czerwca 1940 r.[15] Zachował się list pisany przez nią z obozu do córki Heleny Stache we Wrocławiu.[16] Franciszka Stache szczęśliwie przeżyła wojnę i jeszcze przez parę lat mieszkała w polskim Wrocławiu.

Pierwszy z telegramów z życzeniami ślubnymi dla Franciszki i Jana Stache zawiera scenę figuralno – krajobrazową o treści patriotyczno-symbolicznej. Dwóch mężczyzn w strojach narodowych trzyma kartusz z białym orłem; poniżej kamienna płyta z datami rozbiorów i powstań. W tle widoki miasta i wsi. U góry napis : „Na cele narodowe !”, a na dole : „Świadomość ludu – dokona cudu !”. Kompozycję zamykają drzewca z biało-czerwonymi banderolami z hasłami: „Oświata i pilność” oraz „Praca i trzeźwość”. Na blankiecie wypisano życzenia : „Sto lat, sto lat

Beczkę wina, najpierw córkę potem syna” i w podpisie „Jabłoński z żoną”

Życzenia przesłane nowożeńcom przez państwa Jabłońskich spełniły się. Stachom w 1914 r. jako pierwsza urodziła się córka Helena, a kilka lat później, w 1920 r., syn Józef.[17]

Na drugim ślubnym blankiecie przedstawiono wsparty na kolumnach łuk pośrodku którego znalazł się anioł trzymający tarcze z herbami Polski, Litwy i Rusi. Na archiwolcie widnieje napis : „Cel narodowy i dobroczynny”.

Dwa kolejne telegramy zawierają życzenia imieninowe dla Jana Stache. Jeden pochodzi z 1928 r., a drugi z 1930 r. Wcześniejszy blankiet zawiera portret ks. Józefa Poniatowskiego w owalnej ramce, którą trzymają dwa amorki .Powyżej – w zwieńczeniu ramki – orzeł w koronie, a poniżej herb Rzeczypospolitej na czerwonym tle. Całość umocowana została na szarfie z pierwszymi słowami Roty: „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”. Pod życzeniami dla solenizanta podpisały się następujące o organizacje: Towarzystwo Szkolne Polskie we Wrocławiu, Kółko Śpiewackie „Harmonia” we Wrocławiu, Biblioteka Ludowa z Wrocławia oraz Związek Polaków w Niemczech Oddział Wrocław.