Śladami sztuki po okrucieństwach Auschwitz. Relacja z podróży studyjnej

Cykl obrazów w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.
Cykl obrazów w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.

Przystanek 2: Oświęcim, czyli sztuka – dokumentacja – emocje

Rozpoczęte w Berlinie dyskusje są tematem rozmów podczas długiego przejazdu autobusem z Berlina do Oświęcimia - miasta w Małopolsce, leżącego nad Sołą. Oświęcim znany jest dziś głównie jako miejsce, na którego zachodnich obrzeżach istniał założony w 1940 roku przez niemieckich narodowych socjalistów koncentracyjny obóz zagłady Auschwitz-Birkenau. Miasto pozostaje w ścisłym związku z obozem - w opinii publicznej symbolem Holokaustu i nazistowskich zbrodni przeciwko ludzkości.

Utworzenie obozu w 1940 roku nie było jednak początkiem niemiecko-żydowsko-polskiej historii miasta, dlatego wizyta w Oświęcimiu rozpoczyna się w centrum wraz ze zwiedzeniem średniowiecznego zamku, który mieści Muzeum Żydowskie obejmujące synagogę Chewra Lomdei Misznajot i centrum edukacyjno-informacyjne[4]. Podczas oprowadzania z przewodnikiem uczestnicy i uczestniczki podróży poznają dzieje osadnictwa żydowskiego sięgające XVI w. oraz stosunek społeczności żydowskiej do miasta, które sama nazwała „Oszpicin”. Poza tym zwiedzający zostają zapoznani z wydarzeniami mrocznego rozdziału w historii Oświęcimia, który nadszedł po wybuchu II wojny światowej i zajęciu powiatu przez niemiecki Wehrmacht. Na koniec dowiadują się o realizacji systematycznego planu eksterminacji ponad miliona ludzi w obozie koncentracyjnym Auschwitz od 1941 roku. Ostatni Żyd mieszkający w Oświęcimiu zmarł w 2000 roku. Odtąd w mieście nie ma żydowskiej gminy wyznaniowej[5]. Ludzie, którzy dziś szukają modlitwy w synagodze, to turyści i osoby zwiedzające miasto, ale przede wszystkim tutejsze Miejsce Pamięci. Osoby z wizyty studyjnej, biorące udział w oprowadzaniu po centrum są wyraźnie poruszone tym, co słyszą - szczególnie tym, co dotyczy wojennej historii miasta; dokumenty mieszkańców miasta pozwalają zagłębić się w świat ich uczuć i myśli.

Drugi dzień pobytu zaczyna się wcześnie rano i mgliście. W programie jest przewidziany pobyt na terenie Miejsca Pamięci. W drodze do celu uczestnicy i uczestniczki wycieczki zostają zapoznani ze strukturą obozu, warunkami zakwaterowania w nim i okolicznościami mordów dokonywanych na więźniach i więźniarkach obozu. Zanim jednak docierają na miejsce, Bartholomäus Fujak, pracownik pedagogiczny w IBB, wraz z pochodzącym stąd kierowcą autobusu zawożą grupę do Harmęż (obecnie dzielnicy Oświęcimia), mijając po drodze śpiące jeszcze, ciche domy i późnoletnią zieleń.

Kilka minut później autobus zatrzymuje się przed kościołem oo. franciszkanów. W jego wnętrzu skrywa się prawdziwa perełka - wystawa prac byłego więźnia obozu koncentracyjnego Mariana Kołodzieja. Kołodziej - jeden z pierwszych więźniów Auschwitz i jednocześnie osoba ocalała z obozu - w licznych pracach nawiązuje do własnych obozowych doświadczeń[6]. Wśród prezentowanych prac są rysunki wykonane ołówkiem i grafitem na podłożach o różnej wielkości. Wystawa mieści się w wąskim, sklepionym pomieszczeniu piwnicznym, w którym światło wydobywa z mroku zastygłe, wychudzone rysy niezliczonych twarzy więźniów, którzy jako cienie samych siebie są często przeciwstawione esesmanom ukazanym pod postacią dzikich zwierząt. Na niektórych portretach widać samego Kołodzieja, co można rozpoznać po wytatuowanym numerze 432. Kołodziej swoimi obrazami chciał nie tylko dać świadectwo temu, co przeżył, ale także przywrócić ofiarom obozu koncentracyjnego ich tożsamość oraz istnienie. Po oficjalnym oprowadzeniu po wystawie uczestnicy mogą jeszcze raz przejść się po wystawie - tym razem sami, bez przewodnika. W trakcie dalszych rozmów, prowadzonych w drodze do autobusu oraz podczas przejazdu do Miejsca Pamięci, emocje grupy oscylują między przytłoczeniem ilością wrażeń a podziwem dla artysty.

 

[4] Więcej na temat instytucji na stronie „Oszpicin Muzeum Żydowskie”, https://ajcf.pl/en/museum/ (dostęp: 7.01.2020 r.).

[5] Por. Olga Mielnikiewicz, Oświęcim. Historia społeczności, [w:] „Wirtualny Sztetl”, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/o/546-oswiecim/99-historia-spolec… (dostęp: 7.01.2020 r.).

[6] Por. Monika Mokrzycka-Pokora, Marian Kołodziej, [w:] „Culture.pl”, https://culture.pl/pl/tworca/marian-kolodziej (dostęp: 7.01.2020 r.).

Mediateka
  • Budynek Reichstagu

    Budynek Reichstagu w Berlinie był pierwszym przystankiem wspólnego wyjazdu studyjnego IBB i Porta Polonica, 2019.
  • Cztery fotograficzne oryginały do cyklu obrazów Gerharda Richtera "Birkenau"

    Cztery fotograficzne oryginały do cyklu obrazów Gerharda Richtera "Birkenau" są również eksponowane w gmachu Bundestagu, natomiast w innym korytarzu. Berlin, 2019.
  • Benjamin H.D. Buchloh książka "Gerhard Richter's Birkenau Paintings", 2019

    Równolegle z uroczystym otwarciem wystawy cyklu, historyk sztuki Benjamin H.D. Buchloh wydał książkę "Gerhard Richter's Birkenau Paintings", 2019.
  • Wstęp seminaru z Dr Barskim

    Dr Jacek Barski, dyrektor Porta Polonica, podaje wstęp do artysty Gerharda Richtera i jego dzieła "Birkenau", Berlin 2019.
  • Rozmawia z uczestnikami wyjazdu studyjnego

    Bartholomäus Fujak, pracownik pedagogiczny IBB, rozmawia z uczestnikami wyjazdu studyjnego, Berlin 2019.
  • Z cyklu "Birkenau"

    Jeden z czterech wielkoformatowych obrazów w cyklu "Birkenau", Berlin 2019.
  • Cykl zdjęć eksponowany w gmachu Reichstagu

    Cykl zdjęć eksponowany w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego przed historycznymi fotografiami, które posłużyły Gerhardowi Richterowi za wzór do jego cyklu "Birkenau", Berlin 2019.
  • W kopule budynku Reichstagu

    W kopule budynku Reichstagu, Berlin 2019 r.
  • W Centrum Żydowskim w Oświęcimiu

    Centrum Żydowskie w Oświęcimiu z synagogą Chewra Lomdei Misznajot opowiada o osadnictwie żydowskim od XVI wieku i związku ludności żydowskiej z miejscem, które sami nazywali Oszpicinem. Oświęcim 2019.
  • W Centrum Żydowskim w Oświęcimiu

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego w Centrum Żydowskim w Oświęcimiu, 2019 r.
  • W Muzeum Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego w Muzeum Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, 2019 r.
  • Na wystawie byłego więźnia obozu koncentracyjnego Mariana Kołodzieja

    Na wystawie byłego więźnia obozu koncentracyjnego Mariana Kołodzieja w sklepieniu piwnicznym kościoła Franciszkanów w Oświęcimiu, 2019 r.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019 r.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019 r.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na wystawie Mariana Kołodzieja

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego przyglądają się rysunkowym portretom o zniekształconych, gadzich rysach twarzy więźniów obozów koncentracyjnych na wystawie Mariana Kołodzieja, Oświęcim 20...
  • "Antysemityzm jest grzechem przeciw Bogu i ludzkości"

    Graffiti z Janem Pawłem II w Oświęcimiu: "Antysemityzm jest grzechem przeciw Bogu i ludzkości", Oświęcim 2019 r.
  • Widok miasta Oświęcim

    Widok miasta Oświęcim, 2019 r.
  • Brama obozu Auschwitz z napisem "Arbeit macht frei" ("Praca czyni wolnym")

    Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (PMO). Grupy zwiedzających wchodzą na teren przez bramę obozu Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok na teren obozu głównego Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Ceglane budynki baraków obozu Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Jeden z historycznych wzorów do "Birkenau" Richtera

    Jedno z historycznych zdjęć, które Gerhard Richter wykorzystał jako wzór do swojego cyklu obrazów. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Historyczne wzory do "Birkenau" Richtera

    Historyczne wzory do "Birkenau" Richtera znajdują się na wystawie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: na wystawie znajdują się różne dzieła sztuki, Oświęcim 2019 r.
  • Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: wystawa obejmuje różne dzieła sztuki, Oświęcim 2019 r.
  • Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau)

    Teren Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau), Oświęcim 2019 r.
  • Baraki mieszkalne w Auschwitz II

    Baraki mieszkalne z trzypiętrowe łóżka w Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau), Oświęcim 2019 r.
  • Snycerstwo uwięzionych osób

    Snycerstwo lub obrazki uwięzionych osób można znaleźć także w ramach łóżek i drewnianych ścianach baraków mieszkalnych w Auschwitz II, Oświęcim 2019 r.
  • Widok na budynek wejściowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok na budynek wejściowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Na wystawie w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok wystawy w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Wzory fotograficznie do cyklu obrazów Richtera w autentycznym miejscu

    Wzory fotograficznie do cyklu obrazów Richtera są eksponowane w Auschwitz-Birkenau w autentycznym miejscu z odpowiednią informacją dla zwiedzających, Oświęcim 2019 r.
  • Kraków

    Na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Kraków

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Graffiti z napisem hebrajskim

    Graffiti z napisem hebrajskim w Krakowie, 2019 r.
  • Kraków

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego "‚Birkenau‘ von Gerhard Richter – Ein Ortstermin“ na starym mieście w Krakowie, 2019 r.