Stalag XI A Altengrabow

Pierwszy pomnik z roku 2007
Pierwszy pomnik z roku 2007

Po Rosjanach to Polacy byli osobami najbardziej prześladowanymi i karanymi, umieszczano ich np. w karnych komandach pracy lub przetrzymywano i utrudniano ich oficjalną korespondencję z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem w Genewie. Internowani podczas kampanii wrześniowej byli przerażeni, gdy zobaczyli, w jak fatalnym stanie byli nowo przybyli jeńcy z powstania warszawskiego. Po solidarnym wystąpieniu wszystkich uwięzionych lekarzy wśród jeńców rozdzielono rezerwę żywnościową dla nowych osadzonych. Do Stalagu XI A przybyło łącznie 2655 jeńców z powstania, wśród których były również kobiety i dzieci. Transportom towarzyszył personel lekarski, pielęgniarki i sanitariuszki. Byli to chorzy i ranni ze szpitali powstańczych.

Meldunki zawierające prośby o leki i środki higieniczne, przede wszystkim dla kobiet w ciąży, zostały wysłane do Genewy dzięki pozyskaniu do współpracy kilku Niemców. Nie uczyniono nic w kierunku wypełnienia chociażby podstawowego podpisanego przez Wehrmacht zobowiązania zawartego w akcie kapitulacyjnym. Ruszyła wtedy akcja solidarnościowa: Belgowie, Francuzi, Anglicy, Włosi, Jugosłowianie i Holendrzy zrzekali się części posiadanych rezerw na rzecz powstańców, którzy jeszcze przed kilkunastoma dniami walczyli przeciw Niemcom. Zorganizowały się też polskie komanda pracy w terenie, które przekazywały część żywności i ofiarowały bieliznę oraz odzież. Z oddalonego o ok. 60 km lazaretu gruźliczego w Tangerhütte zaczęły napływać dary w postaci jedzenia, odzieży i paczek. Dowództwo obozu zareagowało utworzeniem dalszych komand pracy. W kilka dni po przybyciu transportów do pracy wysłano pierwszych 950 osób uznanych za zdrowych; 10 małoletnich chłopców skierowano do cywilnego obozu pracy przymusowej w Magdeburgu, dalszych 44 wywieziono do pracy w Górach Harcu; 50 kobietom, w tym ze stopniami oficerskimi i podoficerskimi, odebrano status jeńca wojennego. Pod groźbą użycia broni załadowano je na samochody i wywieziono do pracy. Po kilkakrotnym odmówieniu jej wykonania kobiety wróciły i jak wszystkie żołnierki z powstania z innych obozów zostały w grudniu 1944 r. wysłane do karnego obozu VI C Oberlangen.

3 maja 1945 r. do obozu przybyli Amerykanie i rozpoczęli natychmiastową ewakuację jeńców koalicji zachodniej. Pomimo wcześniejszych ustaleń (Rosjanie, Polacy i Jugosłowianie mieli pozostać w obozie i stamtąd powrócić do swoich krajów ojczystych) już w pierwszym transporcie w stronę Magdeburga wyjechało blisko 200 powstańców.

Po długich staraniach zachodni alianci ekshumowali swoich zmarłych i przenieśli ich szczątki do ziemi ojczystej lub na niemieckie cmentarze wojenne do kwater narodowościowych. Rosjanie z kolei dokonali przeniesienia 2000 grobów odnalezionych w kilku miejscach na terenie Berlina i w jego okolicy na rosyjskie nekropolie wojenne. Na byłym cmentarzu garnizonowym i zachodnim (Gräberfeld II, Westfriedhof) pozostały zapomniane groby jeńców z Polski, Jugosławii i Włoch (które wróciły do Włoch dopiero w 1994 r.), o które nikt się nie upomniał przez dziesiątki lat. Wraz ze zniszczeniem dokumentacji zrujnowano też cmentarz, rozjeżdżając go czołgami kilkunastu dywizji pancernych radzieckiego wojska stacjonujących do zjednoczenia Niemiec na poligonie Altengrabow.

Z inicjatywy dwóch mieszkańców okolicznych miejscowości, Udo Geißlera i Toniego Haderera, w 2007 r. poza terenem poligonu postawiono pierwszy pomnik – kamień narzutowy z metalową tabliczką z napisem: Stalag XI A 1939–1945. Inicjatywa ta spotkała się z uznaniem i poparciem ze strony władz komunalnych i politycznych regionu i Kraju Związkowego Saksonia-Anhalt. Jednym z celów jest odnalezienie byłego cmentarza garnizonowego, na którym spoczywa m.in. kilkudziesięciu Polaków, oraz cmentarza zachodniego, na którym znajdowały się prawdopodobnie 52 mogiły żołnierzy z powstania warszawskiego. W próbach odnalezienia zaginionego cmentarza uczestniczą przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Saksonii-Anhalt, Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V., Oddział w Magdeburgu, komendantury poligonu i Förderverein Gedenkstätte „Kriegsgefangenenlager Stalag XI A Altengrabow“ e.V. Poszukiwaniom towarzyszy przedstawiciel Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Berlinie, jednak na razie poszukiwania nie przyniosły rezultatów. 1 września 2010 r., w 70. rocznicę wybuchu wojny, został odsłonięty nowy pomnik.

 

Lista imienna pochowanych na zaginionym cmentarzu powstańców:

 

TRZMIEL WŁADYSŁAW strz.

† 4.9.1944 (?)

 

POSMYCH RYSZARD

lat 17, † 7.10.1944

 

GRATOWSKA JADWIGA

lat 42, † 8.10.1944 (na liście pochowanych sporządzonej przez komendanturę obozu z dnia 27.11.1944 zapisana jako Grabowska Adela * 1902 † 7.10.1944)

 

GRANOS FELIKS st. sierż. ps. „Zamek“

* 17.5.1902

† 08.10.1944

 

ZAŁĘSKI STANISŁAW rtm. ps. „Prus“

* 06.1.1907

† 08.10.1944

 

SZYMEK WŁODZIMIERZ 

* 14.1.1899

† 9.10.1944

 

KOBIERSKI ROMAN ppor.

* 15.1.1910

† 10.10.1944

 

REWKOWSKA MARIA EWA strz. ps. „Maryla“

* 12.9.1918 Jekaterynosław

† 10.10.1944

 

KLEINSZMIDT BRONISŁAW kpr. ps. „Maciej“

† 14.10.1944

 

SADKIEWICZ ZDZISŁAW pchor.

* 5.2.1903

† 10.10.1944

 

GEBETHNER TADEUSZ rtm. ps. „Gustaw“

* 18.2.1897 Warszawa

† 14.10.1944

 

PROSZKOWSKI JERZY kp. ps. „Łada“

* 4.7.1910 Charków

† 11.10.1944

 

ROMANOWSKI TADEUSZ st. strz. z cenzusem

* 23.9.1920

† 8.10.1944

 

TRAWIŃSKI ROMAN 

* 15.1.1898

† 12.10.1944

 

DROZDOWICZ STANISŁAW por. kawalerii ps. „Jastrzębiec“

* 20.10.1901

† 14.10.1944

 

KRASUSKI ANDRZEJ PIOTR

* 26.11.1871

† 16.10.1944

 

JABŁOŃSKA ZOFIA JANINA 

* 23.10.1918

† 16.10.1944

 

BARSKI ZDZISŁAW kpr. pchor.

* 17.9.1914 Warszawa

† 22.10.1944

 

PRZEPIERZYŃSKI MARIAN kpr. pchor. ps. „Marian“

* 14.11.1918 Poznań

† 23.10.1944

 

MOZOL ANTONI ułan ps. „Kolejarz“

* 6.1.1892

† 23.10.1944

 

KACPRZYCKI WŁADYSŁAW plut.

* 17.11.1914

† 24.10.1944

 

DRONET WŁADYSŁAW kpt.

* 15.3.1893 Kalisz

 † 23.10.1944

 

GŁOTKIEWICZ ZOFIA sanitariuszka

* 1.5.1920

† 24.10.1944

 

ORLICKI FELIKS plut. ps. „Lech-Antoni“

* 15.10.1899 Warszawa

25.10.1944

 

GOETZEN LUCJAN strz.

* 8.11.1926 Warszawa

† 29.10.1944

 

ŚWIETLIK ZYGMUNT kpr.

* 30.8.1917

† 31.10.1944

 

MACIEJUK JAN strz. ps. „Pytek“

* 12.12.1921 Warszawa

† 2.11.1944

 

KOSTECKI ANDRZEJ (Wiesław-Janusz?) strz.

* 6.11.1926

† 3.11.1944

 

MISZKIEWICZ KAZIMIERZ plut.

* 3.3.1913 Warszawa.

† 4.11.1944

 

KASZTELAN SYLWESTER strz.

*30.11.1924 Poznań

† 5.11.1944

 

ŻOŁĄDEK DANUTA strz/sanit. ps. „Amazonka“

* 30.9.1917 Warszawa

† 6.11.1944 (na liście sporządzonej przez komendanturę Stalagu na początku 1945 r. występuje jako Zotadkowna Irena Danuta „AK“ ur. 30.9.1925 r.)

 

REPLIŃSKI STEFAN st. strz. ps. „Oleś“

* 15.7.1926 Warszawa

† 9.11.1944

 

BRACŁAWIEC MARIAN strz. ps. „Słoń II“

* 1.1.1909.

† 17.11.1944

 

BAUER KONSTANCJA sanit.

* 27.10.1887

† 17.11.1944

 

JĘDRZEJEWSKI STANISŁAW strz.

* 9.3.1908 Warszawa

† 21.11.1944

 

KRAJEWSKA HALINA strz. ps. „Sowa“

* 6.12.1924 Skoraczew pow. Jarocin

† 20.11.1944

 

KWIATKOWSKI ZDZISŁAW strz.

* 18.3.1927

† 23.11.1944

 

GŁUSZYŃSKI WŁADYSŁAW/STANISŁAW kpr. ps. „Sęp“

* 4.1.1921 Warszawa

† 25.11.1944

 

GIMZIŃSKI RYSZARD strz. ps. „Ryś“

* 13.11.1926 Warszawa

† 8.12.1944

 

RAJEWSKI JERZY strz. ps. „Jurek“

* 22.3.1925 Warszawa

† 10.12.1944

 

BUCZYŃSKI LESZEK strz.

* 20.2.1928 Warszawa

† 24.11.1944

 

PLACHCIŃSKI ANDRZEJ ppor. ps. „Tranzyt“

* 20.1.1912 Warszawa

† 16.12.1944 (data śmierci podana na liście sporządzonej przez komendanturę w dniu 8.1.1945 r., inne źródła podają datę październik 1944 r.)

 

ORŁOWSKI STANISŁAW kpr. ps. „Kazik“

* 14.1.1912 Pułtusk

† 26.12.1944

 

BURAK BRONISŁAW JAN kpr. ps. „Czaplik“

* 1900 (7.4.1911?) Iwienice

† 1944

 

SZEMIOT MIKOŁAJ plut. ps. „Jelonka“

 

JEDLIŃSKI MAREK strz.

* 8.9.1913 Białystok

† 2.1.1945

 

NYCZ JÓZEF ppor. ps. „Czan“, „Tomasz“

* 19.3.1896 Pisarzowicze

† 3.1.1945 (data śmierci podana na liście sporządzonej przez komendanturę w dniu 15.3.1945 r., inne źródła podają datę 28.12.1944 r.)

 

MILLER MIECZYSŁAW strz. ps. „Bokser“

* 17.10.1920 Warszawa

† 23.2.1945

 

SAWICKI JANUSZ BOHDAN kpr. pchor. ps. „Zabawa“

* 21.6.1925 Hrubieszów

† 8.3.1945

 

GODLEWSKI ZBIGNIEW kpr.

* 17.11.1928 Warszawa

† 26.3.1945

 

GÓRSKI STANISŁAW strz.

* 25.10.1925 Poznań

† 31.5.1945

 

PUPKO BRONISŁAW plut. ułan

* 2.1.1893 Imielin

 

WENDA – WENDE MARCELI strz. ps. „Kamil“

* 7.1.1926 Mogielnica

Mediathek Sorted

Mediateka
  • Nowy pomnik z tablicą informującą

  • Nowy pomnik z tablicą informującą