Bronisław Huberman - od cudownego dziecka do bojownika przeciwko nazizmowi

Bronisław Huberman, ok. 1928, autor fotografii nieznany, w zbiorach: George Grantham Bain Collection, Library of Congress, Waszyngton, DC.
Bronisław Huberman, ok. 1928, autor fotografii nieznany, w zbiorach: George Grantham Bain Collection, Library of Congress, Waszyngton, DC.

W maju 1933 roku - po koncertach w Genewie, Zurychu i Bazylei oraz po małym tournée po niemieckich miastach - Berliner Philharmoniker udali się do Wiednia, gdzie odbywał się VIII Festiwal Muzyki Brahmsa zorganizowany przez Niemieckie Towarzystwo Johannesa Brahmsa (Deutsche Brahms-Gesellschaft) i wiedeńskie Towarzystwo Przyjaciół Muzyki (Gesellschaft der Musikfreunde) z okazji 100. rocznicy urodzin kompozytora. Orkiestra pod batutą Furtwänglera, wraz z solistami Hubermanem i Pablo Casalsem, zagrała Koncert podwójny na skrzypce i wiolonczelę. Drugi koncert fortepianowy wykonał Schnabel, podczas gdy muzyka kameralna Brahmsa zabrzmiała w wykonaniu Hubermana, Hindemitha i Schnabla. Furtwängler, który w tym czasie miał przygotować repertuar na berliński sezon zimowy 1933/1934, zamierzał osobiście zwrócić się do władz w celu uzyskania specjalnego pozwolenia na występy międzynarodowych gwiazd muzycznych. Do udziału i czynnej współpracy zaprosił także Hubermana, który w jednym ze swoich listów pisał: „Furtwängler, już w Wiedniu, przy okazji Festiwalu Brahmsa, usiłował godzinami wywierać na mnie wpływ, abym wyraził zgodę, na wypadek, gdyby udało mu się uzyskać rządową deklarację nowych wytycznych, jakich wizję już wtedy miał. Odrzuciłem tę zuchwałą propozycję, uznając, że jest ona [...] poniżej mojej godności.“[30] W tym samym czasie Huberman zapowiedział, że wyda także oficjalne stanowisko w tej sprawie.

Furtwängler wprawdzie już w kwietniu napisał otwarty list do Goebbelsa (dobrze znany Hubermanowi), w którym opowiedział się za niewykluczeniem wybitnych artystów, jak „Walter, Klemperer, Reinhard[t] itd.“, z niemieckiego życia kulturalnego,[31] ale dopiero, gdy ponownie przedstawił swoje stanowisko przed „umiarkowaną, podlegającą Kancelarii Rzeszy instancją […] jego sugestie zostały zaakceptowane.“[32] Dlatego też w czerwcu wystosował osobiste zaproszenia do Casalsa i Cortota, do polskiego pianisty Józefa Hofmanna, do Hubermana, Kreislera, Menuhina i Schnabla a także do wiolonczelisty Gregora Piatigorskyʻego i skrzypka Jacquesʻa Thibaud, ale wszyscy odmówili. Wymienieni soliści, wspominała Geissmar, „w swoich odpowiedziach jednogłośnie twierdzili, że, bez względu na osobiste zabiegi Furtwänglera, niemieckie życie muzyczne zostało jednak upolitycznione - i oni wszyscy, aryjczycy i niearyjczycy, przeciwstawiali się korzystaniu z przywilejów przyznawanym im tylko na podstawie ich międzynarodowej reputacji. Kategorycznie deklarowali, iż nie będą występować w Niemczech, dopóki nie zostaną przywrócone równe prawa dla wszystkich.“[33]

 

[30] List Hubermana do „Bn.“ z 18.10.1933 r., w spuściźnie Hubermana (patrz przypis nr 1), cytat za: von der Lühe, 2004 (patrz Literatura przedmiotu), s. 71.

[32] Geissmar, 1985 (patrz Literatura przedmiotu), s. 85. – Autorka, używając słowa „instancja“, miała prawdopodobnie na myśli Bernharda Rusta, pruskiego ministra ds. kultury, członka NSDAP oraz pruskiego Landtagu i Reichstagu, który w latach 1934-1945 kierował Ministerstwem ds. Nauki, Wychowania i Oświaty. Rust powołał komisję mającą regulować życie muzyczne w Niemczech, w skład której weszli: Furtwängler, Max von Schillings, Wilhelm Backhaus i Georg Kulenkampff. Jednym z przyszłych zadań komisji miała być kontrola „repertuaru wszystkich publicznych towarzystw koncertowych“. W opublikowanym w tym celu exposé stwierdzono, że „w pierwszej kolejności należy angażować niemieckich artystów, których powinnością jest kształtowanie i podtrzymywanie kultury muzycznej. Należy jednak podkreślić, że w sferze muzyki - jak w każdej dziedzinie sztuki - wybitne osiągnięcia zawsze powinny być czynnikiem decydującym, inne aspekty, jeśli to konieczne, muszą ustąpić zasadzie selekcji najważniejszych osiągnięć.“ (cytat za artykułem w „Prager Tagblatt“ z 13.09.1938 r., zdj. nr 8). Ostatnie zdanie najwyraźniej gwarantowało Furtwänglerowi możliwość angażowania wybitnych zagranicznych (niearyjskich) artystów w oparciu o „zasadę selekcji najważniejszych osiągnięć“.

[33] Tamże.

 

Mediateka
  • Zdj. nr 1: Cudowne dziecko, 1889

    Bronisław Huberman w wieku 7 lat, 1889
  • Zdj. nr 2: Jako nastolatek, ok. 1895 r.

    Bronisław Huberman w młodych latach, ok. 1895 r.
  • Zdj. nr 3: Jako czternastolatek, 1896

    Bronisław Huberman w wieku 14 lat, 1896
  • Zdj. nr 4: Bronisław Huberman, 1900

    Bronisław Huberman w wieku 18 lat, 1900
  • Zdj. nr 5: Emil Orlik, Huberman, ok. 1915 r.

    Emil Orlik, Portret Bronisława Hubermana ze skrzypcami, ok. 1915 r., akwaforta, 24,5 x 29,3 cm.
  • Zdj. nr 6: Lesser Ury, Huberman, ok. 1916

    Lesser Ury, Portret Bronisława Hubermana, ok. 1916 r., pastel na tekturze, 97,2 x 70,7 cm, Jüdisches Museum Berlin, nr inw. GHZ 78/1/0.
  • Zdj. nr 7: „Vaterland Europa“, 1932

    Bronislaw Huberman, Vaterland Europa, Berlin 1932 r.
  • Zdj. nr 8: List otwarty do Furtwänglera, 1933

    List otwarty Bronisława Hubermana do Wilhelma Furtwänglera, Prager Tagblatt, 1933
  • Zdj. nr 9: Einstein spotyka Hubermana, 1936

    Spotkanie fizyka Alberta Einsteina z Bronisławem Hubermanem w 1936 w jego domu w Princeton, New Jersey.
  • Zdj. nr 10: Toscanini na próbie z Palestine Orchestra, 1936

    Palestine Orchestra podczas próby pod batutą Arturo Toscaniniego, prawdopodobnie w grudniu 1936 r.