Dzieci na robotach przymusowych w Hesji – historia Tomasza Kiryłłowa

Przygnębienie, tęsknota za domem i emocjonalny ból stały się szybko nieodłącznym towarzyszem głodu: „Głód dokuczał [nam] niemiłosiernie. Tęskniliśmy za rodzicami i wolnością”[20]. Apatia oraz uraz, którego nabawił się Tomasz Kiryłłow, spowodowały, że chłopak sam zgłosił się w obozowej izbie chorych, tzw. Krankenrevier (dosł. „rewir dla chorych”). Pracując coraz mniej i nie spełniając wyznaczonych przez Niemców limitów pracy, Tomasz Kiryłłow został posądzony o rzekomy „sabotaż” i 14 maja 1943 roku[21] przewieziony do „Wychowawczego Obozu Pracy” w Heddernheim[22] w eskorcie SS-manów. Tu był systematycznie bity. W swoich wspomnieniach pisze, że najsłabsze osoby były umieszczane w obozowej izbie chorych i tam mordowane:

„Niektórzy nowi byli tak zastraszeni, że pracowali szybko. Szybko też ogarniało ich takie zmęczenie, że ledwo się ruszali. Wówczas esesmani bili ich kolbami i bykowcami tak długo, aż broczący krwią i posiniaczeni tracili przytomność. Przenoszono ich do obozu, gdzie w rewirze dostawali śmiertelny zastrzyk fenolu“[23].

 

Po sześciu tygodniach aresztu poprawczego, 3 sierpnia 1943 roku Tomasz Kiryłłow został, jako „migający się od pracy obibok”, deportowany do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie[24], gdzie przydzielono mu numer obozowy więźnia 14640.

Ze stalagu w Buchenwaldzie Kiryłłow był wysyłany do oddziałów roboczych (Arbeitskommandos) w podobozach Buchenwaldu. Ważył wtedy jedyne 48 kilogramów[25], był chory i miał okaleczone nogi[26]. Wątpił, że uda mu się przeżyć. W maju 1944 roku pracował w podobozie na północy Francji (Hesdin, V Brygada Budowlana)[27]. To, że przetrwał zawdzięcza głównie polskim, radzieckim i francuskim organizacjom pomocowym, które zaopatrywały go w dodatkową żywność. Ostatecznie 12 maja 1944 roku udało mu się uciec i dołączyć do francuskiego ruchu oporu Résistance. Przetrwał do końca wojny dzięki ruchowi oporu działającemu na północy Francji[28]. 

Po wojnie Tomasz Kiryłłow kilkakrotnie przyjeżdżał z Polski do Francji i Niemiec, aby spotkać się z byłymi działaczami ruchu oporu lub robotnikami przymusowymi, których poznał w Hesji, a także w celu prowadzenia poszukiwań byłych więźniów Buchenwaldu. Jego wspomnienia ukazały się najpierw w 1980 roku w PRL-u pod tytułem „I tak przegracie wojnę”. Z kolei niemieckie tłumaczenie zatytułowane „Und ihr werdet doch verlieren. Erinnerungen eines polnischen Antifaschisten” zostało wydane w 1985 roku w NRD przez berlińskie wydawnictwo Dietz. Czytając je należy mieć także na uwadze kontekst, jakim jest heroiczna narracja o walce komunizmu z faszyzmem – zwłaszcza w odniesieniu do Buchenwaldu, który symbolizował antyfaszystowską kulturę pamięci. Niemiecki wydawca opatrzył publikację adnotacjami, by w ten sposób wpłynąć na radykalizację dyskursu politycznego na temat tekstu i skierowanie go w pożądanym kierunku. Na szczęście liczne badania historyczne dają dziś możliwość porównania wspomnień Tomasza Kiryłłowa z wypowiedziami innych dzieci lub nastolatków wywiezionych na roboty przymusowe w Rzeszy. Przykładowo w ramach projektu badawczego przeprowadzonego na brytyjskim Uniwersytecie w Wolverhampton dokonano analizy 54 wywiadów narracyjnych z byłymi dziecięcymi robotnicami i robotnikami przymusowymi z Polski[29]. 

W 2019 roku w Wetzlarze odsłonięto tablicę upamiętniającą Tomasza Kiryłłowa[30].

Emmanuel Delille, lipiec 2022 r.

Informacje uzupełniające:

https://wetzlar-erinnert.de/ns-zwangsarbeit/neue-ausstellung/tafel-4/ 

Wideo: 

Wizyta Tomasza Kiryłłowa w Wetzlarze w 1987 r., 30 min. 21 sek.

https://www.youtube.com/watch?v=4OSrVPDbvrs