Menu toggle
Navigation

Józef Brandt

Bolesław Szańkowski (1871/1873-1953), Portret Józefa Brandta, 1910, olej na płótnie, 162 x 112 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MP 961

Mediathek Sorted

Mediateka
Bolesław Szańkowski (1871/1873-1953), Portret Józefa Brandta, 1910
Bolesław Szańkowski (1871/1873-1953), Portret Józefa Brandta, 1910, olej na płótnie, 162 x 112 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MP 961

Brandt twierdzi, że jego artystyczny sukces, jego pełna przepychu pracownia, jego zbiór artefaktów oraz jego bliskie relacje z dworem królewskim, stawiają go na tej samej pozycji społecznej, którą przypisuje się tak zwanym „książętom sztuki“ (Künstlerfürsten) jego epoki, z jednej strony Makartowi, z innej zaś klasycznym monachijskim „książętom malarstwa“ (Malerfürsten): Franzowi von Lenbachowi (1836-1904), również ucznia Piloty'ego, Friedrichowi Augustowi von Kaulbachowi (1850-1920) i Franzowi von Stuckowi (1863-1928). Jednak, podczas gdy Brandt może wykazać się szlacheckim pochodzeniem, Makart, Lenbach i Stuck wywodzą się z prostych rodzin. Makart jest synem stróża pokojowego w salzburskim zamku Mirabell, Lenbach - budowniczego miejskiego w Schrobenhausen, Stuck - młynarza w Tettenweis w powiecie pasawskim (Landkreis Passau). Ojcem Kaulbacha jest malarz historyczny Friedrich Kaulbach, kuzyn dyrektora monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, Wilhelma von Kaulbacha. Ale, to nie tytuł szlachecki - odziedziczony czy nadany - czyni tych malarzy „książętami malarstwa“, lecz wizyta regenta w pracowni,[8] podczas której panujący władca i „szlachecki geniusz“, jak scharakteryzował malarza Wilhelma von Kaulbacha pisarz sztuki Friedrich Pecht (1814-1903),[9] stają naprzeciw siebie jak równy z równym. „Książę malarstwa“ stara się o „spotkania z wielkimi tego świata“, pisze Pecht o Pilotym.[10]

Podobnie jak Brandt, również Lenbach, Kaulbach, Stuck i wielu innych monachijskich artystów tego okresu bierze przykład z Makarta, urządzając swoje pracownie tak, by służyły im jako centrum spotkań towarzyskich.[11] Lenbach udostępnia swoje atelier miejscowej i przejezdnej arystokracji, Kaulbach pokazuje swoje skarby sztuki, od Tintoretta po Tiepola, w stałych godzinach zwiedzania, zaś Stuck swą aranżacją tworzy ze swojego studia malarskiego wnętrze architektoniczne stylizowane na salę pamięci. Od lat 60. XIX w. monachijskie przewodniki, a księgi adresowe w latach 70., podają adresy oraz niekiedy godziny otwarcia pracowni artystów, by w ten sposób sterować przepływem turystów. Z kolei angielskojęzyczne przewodniki wyróżniają głównie atelier Brandta, pisząc o nim, jako o „odnoszącym wybitne sukcesy mistrzu pełnego egzotyki malarstwa rodzajowego oraz właścicielu niezwykłej pracowni pokazowej“.[12]

W przeciwieństwie do Brandta, niemieccy malarze w Monachium - Lenbach w 1885, Kaulbach w 1887 i Stuck w 1898 roku[13] - dorabiają się reprezentacyjnych will z pracowniami w ich centrum, gdy w tych właśnie latach otrzymują osobiste tytuły szlacheckie oraz są obsypywani orderami i stanowiskami. Jednak Brandt wcale nie musi chować się za swoimi kolegami. Już w 1877 roku poślubił Helenę z Woyciechowskich Pruszakową, właścicielkę majątku i reprezentacyjnego dworku w Orońsku,[14] wsi położonej na terytorium znajdującego się pod zaborem rosyjskim Królestwa Polskiego, piętnaście kilometrów na południowy zachód od Radomia, gdzie od tego czasu wraz z malarzami z polskiej kolonii artystycznej w Monachium organizuje w miesiącach letnich akademię malarstwa. W 1878 roku zostaje mianowany profesorem honorowym monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych a w 1898 roku wyróżniony Bawarskim Orderem Maksymiliana za Wiedzę i Sztukę (Bayerischer Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst).

 

[8] Brigitte Langer, Das Münchener Künstleratelier des Historismus, Dachau 1992, s. 51, 66.

[9] Friedrich Pecht, Deutsche Künstler des neunzehnten Jahrhunderts. Studien und Erinnerungen, edycja 2, Nördlingen, wydanie 2, 1887, s. 96.

[10] Friedrich Pecht, Ein Malerfürst der Gegenwart, [w:] Die Gartenlaube, 1880, zeszyt 40, s. 651.

[11] Langer 1992 (patrz przypis nr 8), s. 66-74.

[12] Tamże, s. 55 i nast.

[13] Birgit Joos, „Bauernsohn, der zum Fürsten gedieh“. Die Inszenierungsstrategien der Künstlerfürsten im Historismus, [w:] Plurale. Zeitschrift für Denkversionen, 5, 2005, s. 203-213.

[14] Dworek, obecnie nazywany „Pałacem Józefa Brandta“, to budowla z przypadającego na drugą połowę XIX w. okresu neorenesansu, zbudowana w stylu włoskiej willi prawdopodobnie według projektu architekta Franciszka Marii Lanciego (1799-1875). W trakcie I wojny światowej, jeszcze za życia Brandta, dwór został ograbiony przez wojska niemieckie. Dziś mieści się w nim Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Dostęp w Internecie: http://www.rzezba-oronsko.pl/EN/index.php?jozef_brandt%E2%80%99s_palace,41 (dostęp: 05.11.2017 r.).