Artur Brauner (1918-2019)
Gdy Artur Brauner, odnoszący sukcesy producent filmowy polsko-żydowskiego pochodzenia, przyjechał w 1992 roku do Łodzi aby odebrać honorowe obywatelstwo tego miasta, jechał do miejsca w którym zaczęła się jego miłość do filmu. Łódź nie była tylko jego rodzinnym miastem, ale to właśnie tu młody Artur odwiedzał zafascynowany, często bez wiedzy rodziców, kino Luna, Casino, Splendid i Bajka. Według jego własnych słów, chodził do kina osiem razy w tygodniu; raz dziennie a w niedziele nawet dwa razy. Dziesiątki lat później Artur Brauner może pochwalić się ponad 250 swoimi filmami, wyprodukowanymi jednak nie w Łodzi, tylko w Berlinie.
Artur Brauner przyszedł na świat w 1918 roku w Łodzi jako syn polskich żydów, Moshe i Brany Brauner. Jego ojciec był obrotnym handlarzem drewna. Artur nazywał się naprawdę Abraham, ale już od wczesnych lat, jeszcze w szkole podstawowej, Artur życzył sobie siebie tak nazywać. Był bystrym chłopcem, uczył się chętnie i dużo, grał na skrzypcach, komponował piosenki. Krótko przed II Wojną Światową rozpoczął studia w Wyższej szkole technicznej w Łodzi. Wojna wyznaczyła jego studiom koniec. We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się w Polsce niemiecka okupacja. Szybko zajęto międzykulturowe miasto Łódź. Żydów skoncentrowano w mieszkalnej dzielnicy “getto Lietzmannstadt”. Artur Brauner widział tam tylko nędzę i śmierć. Jednakże przed ostatecznym zlikwidowaniem getta w dniu 30 kwietnia 1940 roku, Artur Brauner ze swoją rodziną uciekli do innej części Polski okupowanej przez sowietów. Tam, w oddalonej i zapomnianej wsi między lasami, było im dane przeżyć nierozpoznanymi do końca wojny. 49 członków rodziny Artura Braunera zostało zabitych w czasie holokaustu.
Tak naprawdę po wojnie Artur chciał wyjechać wraz ze swoim bratem do Ameryki. Jednak podczas zaplanowanego postoju w Berlinie stało się tak, że został w tym mieście następnych 70 lat[1]. Wtedy to, w 1946 roku w Berlinie Artur Brauner założył firmę produkującą filmy Central Cinema Company (CCC-Film). Potrzebne wsparcie finansowe przyszło ze strony jego rodziny, przede wszystkim jednak od jego szwagra Josepha Einsteina.
Trzy lata później w 1949 roku, kupił teren starej fabryki toksyn w Berlin-Haselhorst i ulokował tam swoje studio filmowe CCC. Z biegiem lat wyprodukowano tam ponad 700 filmów, prawie 270 z nich to produkcja własna Artura Braunera. Mimo, że większość filmów miała raczej charakter rozrywkowy, Artur Brauner poświęcił się także tematom, które towarzyszyły jego życiu i ukształtowały go: prześladowania Żydów i nazistowskie Niemcy. Owe tematy występują w ponad 20 jego filmach. Do najważniejszych należą “Morituri”, “Bittere Ernte”, Hitlerjunge Salomon”, “Eine Liebe in Deutschland”, “Babij Jar”, ale także “Die weiße Rose“, “Mensch und Bestie” czy “Der 20. Juli“. W związku z tematem holokaustu filmy Artura Braunera od 2009 roku wyświetlane są w Yad Vashem, a od 2010 są dostępne w specjalnie dla nich utworzonej tam bibliotece.
[1] Nasuwa się pytanie, dlaczego Artur Brauner po wojnie osiedlił się akurat w stolicy Niemiec. O odpowiedź poprosiliśmy Artura Braunera, a 5 listopada 2015 roku otrzymaliśmy od niego pisemne wyjaśnienie: "Po zakończeniu wojny chciałem dojechać do Berlina a stamtąd wyemigrować wraz z całą rodziną do Izraela. Wdrapałem się więc na wóz drabiniasty polskiego chłopa. Tak jechaliśmy polnymi drogami. Nagle woźnica zboczył z prowizorycznie zablokowanej drogi. Nie chciał już nią jechać, tylko wziąć długi objazd. Zapytałem go, dlaczego to robi. Na to on mi odpowiedział, że nie powinniśmy tamtędy jechać, bo stało się tam coś strasznego. Zdawało mi się, że już wiem, co się tam mogło wydarzyć. Zsiadłem z wozu, poprosiłem woźnicę, żeby na mnie poczekał pół godziny i poszedłem samemu w las, żeby sprawdzić. Tam znalazłem martwych ludzi, stertę ciał. Szczególnie przyciągnęły moją uwagę otwarte oczy zabitego dwunastolatka. Leżał na samej górze tego ogromnego grobu, który wypełniony był zwłokami, pozostałościami po SS, która nie zdążyła zakopać lub spalić zabitych.
Otwarte oczy tego chłopca tak mnie przyciągały, że stałem tam przez kilka minut jak wryty w ziemię, w bezruchu. Wtedy złożyłem sobie przysięgę: nie możesz dopuścić do tego, żeby ofiary Narodowego Socjalizmu zostały zapomniane, musisz zrobić wszystko, co jest w twojej mocy, aby postawić im pomnik pamięci.
To było tak, jakby to ten chłopiec, który tak naprawdę jeszcze nie zaczął swojego życia, jakby to on nałożył na mnie ciężar tego zadania. A ja, stojąc w tym lesie, byłem gotów to zobowiązanie wziąć na siebie. Jego oczy nie dają mi spokoju po dziś dzień. I właściwie tylko dzięki temu zdarzeniu wyprodukowałem do dziś 25 filmów o ofiarach Narodowego Socjalizmu. Pierwszy tego typu film powstał pod tytułem "Morituri", historia wymyślona przeze mnie.
Te filmy, które dedykuję wszystkim ofiarom nazistów, pokazywane są na całym świecie w Instytutach Goethego, w Izraelu w Instytucie Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Waszem, w Niemieckim Instytucie Filmowym DIF we Frankfurcie nad Menem oraz w Muzeum Żydowskim w Berlinie". (Artur Brauner. 5 listopada 2015)
Artur Brauner był producentem filmowym z wieloma sukcesami na swoim koncie, szczególnie w kontekście filmów rozrywkowych. Niezapomniane są jego produkcje z Bryanem Edgarem Wallacem, jego ekranizacje Karla Maya i seria filmow Dr Mabuse. Ale niezapomniane są także jego kasowe filmy i hity takie jak “Der brave Soldat Schwejk”, “Die Nibelungen”, “Kampf um Rom” czy “Teufel in Seide”. Jego sukces dał mu prawo i pieniądze do tego, aby pracować z największymi gwiazdami, jak Romy Schneider, Sonja Ziemann, Heinz Rühmann, Maria Schell, Cornelia Froboess, Peter Alexander, Freddy Quinn, Caterina Valente, Klaus Kinski, Curd Jürgens czy Gert Fröbe.
Artur Brauner zawsze szukał kontaktu z Polską. Był pierwszym zachodnim producentem filmowym kręcącym w Polsce, np. film z 1958 roku pt. “Ósmy dzień tygodnia”, wolna interpretacja tekstu Marka Hłasko. Film reżyserował Aleksander Ford, główną rolę grała Sonja Ziemann, odkrycie Braunera. We współpracy z Fordem powstały jeszcze trzy inne filmy. Po wydarzeniach marca 1968 roku i po antysemickiej kampanii w socjalistycznej Polsce Brauner zerwał kontakty ze swoją ojczyzną. Dopiero w latach 80-tych powrócił na “polski filmowy krajobraz” i produkował filmy m. in. Andrzeja Wajdy, Agnieszki Holland i Jerzego Hoffmana.
Adam Gusowski, luty 2016 r.
Informacje dodatkowe:
Artur Brauner założył w 1991 roku “Fundacje Artura Braunera”. Według założeń, celem Fundacji jest wspieranie porozumienia między żydami i chrześcijanami, tolerancji między ludźmi różnych religii, kultur, koloru skóry i pochodzenia społecznego i etnicznego. Fundacja regularnie co roku przyznaje nagrodę filmową Artura Braunera producentom filmowym, którzy dzięki swoim tematycznym, niemieckojęzycznym filmom wpływają na publiczność szerząc tolerancję i przybliżając humanitarną etykę.
W 1976 roku wydawnictwo Herbig wydało biografię Artura Braunera: “Mich gibt's nur einmal. Rückblende eines Lebens”. Czytelnikowi “Atze” Brauner jako utalentowany narrator (takie jest imię bohatera na okładce, imię pochodzi od popularnego zdrobnienia jego imienia, które często padało w niemieckiej prasie). Autor ciekawie i z humorem opisuje swoje wspomnienia o Arturze Braunerze, dające pojęcie o urozmaiconym życiu producenta. Niestety nic więcej. Książka koncentruje się bardziej na latach 50-tych niż na samej osobie Braunera, w centrum stoją scenariusze filmowe, reżyserzy i gwiazdy filmowe, ludzie, którzy z nim pracowali i żyli.
Nagrody:
1961: nagroda Bambi za film “Die Ratten”
1963: Filmowa nagroda Zurichu za “Die Ehe des Herrn Mississippi”
1965: Złoty ekran za “Old Shatterhand”
1965: Złoty ekran za “Der Schut”
1967: Złoty ekran za “Die Nibelungen”
1970: Złoty niedźwiedź za “Der Garten der Finzi Contini”
1972: Oscar (najlepszy film nieanglojęzyczny) za “Der Garten der Finzi Contini”
1983: IFF Gijon: 3-cia nagroda za “Nach Mitternacht”
1983: Niemiecka nagroda filmowa: Srebrna taśma filmowa za “Die weiße Rose”
1985: nominacja do Oskara za “Bittere Ernte”
1990: Niemiecka nagroda filmowa: Złota taśma filmowa za wieloletnie i wybitne osiągnięcia w niemieckim filmie
1992: Złoty glob za “Hitlerjunge Salomon”
1992: Honorowe obywatelstwo miasta Łódź
1993: Federalny Krzyż Zasługi Pierwszej Klasy
1996: DIVA-Award (razem z Franz Seitz)
1996: nagroda Scharlih (Karl-May-Preis)
2000: Złota kamera
2002: Nagroda Krytyków Niemieckich (nagroda honorowa)
2003: Berlinale Kamera
2008: Askania Award / Berlinale-Uhr za osiągnięcia życia
2010: Gwiazda na Bulwarze Gwiazd w Berlinie
Filmografia:
1948: Morituri
1949: Dziewczyny za kratkami
1950: Maharadscha wider Willen
1951: Południowa granica
1952: Wstydliwy Lebemann
1953: Dziewczyna z Holandii
1954: Wielka parada gwiazd
1955: Miłość, taniec i 1000 szlagierów
1956: Jesteś muzyką
1957: Niewinność z Lande
1958: Biada, jeśli ucieknie
1958: Dziewczęta w mundurkach
1959: Tygrys z Eschnapur – reżyseria: Fritz Lang
1959: Indyjski grób – reżyseria: Fritz Lang
1960: Dzielny wojaczek Schwejk – reżyseria: Axel von Ambesser
1960: 1000 oczu Dr Mabuse – reżyseria: Fritz Lang
1961: Willy w misji specjalnej
1961: Via Mala
1961: Stalowe siatki Dr. Mabuse – reżyseria: Harald Reinl
1962: Niewidzialne pazury Dr. Mabuse – reżyseria: Harald Reinl
1962: Tajemnica czarnej walizki
1962: W cieniu nocy
1962: Śmierć podróżuje z nami
1962: Potwór z London-City
1962: Testament Dr. Mabuse
1962: Przekleństwo żółtego węża
1962: Sherlock Holmes naszyjnik śmierci
1963: Old Shatterhand
1963: Dusiciel z zamku Blackmoor
1963: Scotland Yard poluje na Dr. Mabuse
1963: Henker z Londonu
1964: Fantom Soho
1964: Siódma ofiara
1964: Śmierć Dr. Mabuse
1964: Der Schut
1964: Fanny Hill – Wyznania prostytutki – reżyseria: Russ Meyer
1965: Skarb Azteków
1965: Przez dziki Kurdistan
1965: Piramida Boga Słońca
1965: W krainie Srebrnego Lwa
1966: Die Nibelungen 1 – Siegfried – reżyseria: Harald Reinl
1967: Die Nibelungen 2 – Kriemhilds Rache – reżyseria: Harald Reinl
1967: tajemnisce złotego Nylonu
1968: Winnetou i Shatterhand w Dolinie Śmierci
1968: Wojna o Rzym 1 – reżyseria:: Robert Siodmak
1968: Wojna o Rzym 2
1969: Tajemnica czarnej rękawiczki
1970: Black Beauty
1970: Vampyros Lesbos – Erbin des Dracula – reżyseria: Jess Franco
1970: Zabici w Ekstase – reżyseria: Jess Franco
1971: Śmierć Soho – reżyseria: Jess Franco
1971: Diabeł pochodzi z Akasavy – reżyseria: Jess Franco
1971: X 312 – Samolot do piekła – reżyseria: Jess Franco
1972: Tajemnica żółtego grobu
1972: Dr. M proponuje – reżyseria: Jess Franco
1974: Obcy
1983: S. A. S. Malko – na zlecenie Pentagonu
1983: Miłość w Niemczech
1983: Krwawy śnieg
1987: Hanussen – reżyseria: István Szabó
1990: Hitlerjunge Salomon – reżyseria: Agnieszka Holland
1996: Z piekła do piekła
2002: Babi Jar – zapomniana zbrodnia
2002: Diabeł, który nazywał siebie Bogiem
2006: Ostatni pociąg – reżyseria: Joseph Vilsmaier
2010: Wunderkinder
2013: Z życie!
