Polsko-żydowski Dom Modlitwy w Remscheid 1928 - 1933

Ściana wschodnia domu modlitewnego
Ściana wschodnia domu modlitewnego: po prawej szafa ołtarzowa do przechowywania zwojów Tory, po lewej cytaty z Księgi Psalmów, Psalm 150:3

Motywy i hebrajskie napisy umieszczone przez Mandelbauma na nietypowych dla niemieckich synagog malowidłach, zachowały się na fotografiach (patrz Mediateka poniżej) do jednego z prasowych artykułów a także w późniejszych opisach członków gminy. Po prawej stronie ściany wschodniej znajdował się aron ha-kodesz [szafa ołtarzowa do przechowywania zwojów tory], zaś po lewej stronie, tuż obok okna, widniały przedstawienia dwóch skrzyżowanych szofarów, czyli rogów jerozolimskich, oraz dwojga skrzyżowanych skrzypiec a ponad nimi dwa hebrajskie cytaty z „Księgi Psalmów“ - Psalm 150:3 „Chwalcie Go dźwiękiem rogu“ oraz „Chwalcie go na harfie i cytrze [Kinor znaczy również skrzypce]“. Na ścianie południowej po lewej stronie widniały dwa lwy a po prawej scenka leśna z jeleniem a nad nimi napisy: „śmiały jak lew“ oraz „szybki jak jeleń“. Z prawej strony ściany południowej umieszczono przedstawienie orła, nad którym widniał napis „zręczny jak orzeł“. Wszystkie te przedstawienia nawiązywały do treści traktatu Miszny „Pirke Avot“ (Sentencje Ojców) - 5:20 „Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, szybki jak jeleń i śmiały jak lew, żeby spełnić wolę Ojca twego w niebie“.[5] Między lwem i jeleniem umieszczono cytat z minchy (modlitwy popołudniowej) odprawianej w szabat: „Deine Liebe ist ewige Gerechtigkeit, deine Lehre ist Wahrheit! Deine Liebe, oh Gott, reicht bis zum Himmel, mit ihr hast Du Großes vollbracht, oh Gott, wer ist wie du, Deine Liebe gleicht mächtigen Bergen, Deine Gerechtigkeit der großen Flut, Mensch und Tier hilfst du, Ewiger“[6] [Twoja miłość jest wieczną sprawiedliwością, Twoja nauka jest prawdą! Twoja miłość, o Panie, sięga niebios, nią dokonałeś cudów, o Panie, któż jest jak Ty, Twoja miłość jest jak potężne góry, Twoja sprawiedliwość niby potop, Ty pomagasz ludziom i zwierzętom, o Wieczny.] Z kolei lewa strona ściany zachodniej była opatrzona ilustracjami nawiązującymi do historii Ojców, przedstawieniem Arki Noego i gołębia z gałązką oraz umieszczoną obok tęczą symbolizującą obietnicę Boga, że już nigdy nie sprowadzi na ziemię potopu. Nad arką widniał napis „Arka Noego“, z prawej i lewej strony tęczy cytat z Genesis - 9:13 „Łuk mój położyłem na obłoku“. Po prawej stronie ściany zachodniej znajdowały się ilustracje do Księgi Jonasza, morze w okolicach legendarnego Tarszisz, łódź podczas burzy i wieloryb wyrzucający Jonasza na ląd. Nad wodą widniał cytat z Księgi Jonasza - 2:11, u góry „Morze w okolicy Tarszisz“, u dołu „i wypluł [wieloryb] Jonasza na ląd“. Po lewej stronie ściany północnej widać było jaskinię Makpela koło Hebronu, w której pochowani zostali patriarchowie Abraham, Izaak i Jakub oraz ich żony Sara, Rebeka i Lea. Nad nią widniał napis „Jaskinia Makpela“.

 

Artykuł w „Israelitisches Familienblatt“ przekazuje nie tylko wizualne odzwierciedlenie domu modlitewnego w Remscheid, lecz także z dzisiejszej perspektywy w sposób co najmniej irytujący jak niemieccy Żydzi, którzy przeszli proces akulturacji, postrzegają swych braci w wierze w Europie Wschodniej i z Europy Wschodniej. Ten ambiwalentny stosunek między butnym odrzuceniem a fascynacją obrazują zdania typu: „In östlichen jüdischen Gotteshäusern findet man häufig derartige naive Darstellungen einer unverfälschten, freilich auch ungepflegten Volkskunst“ [We wschodnich bożnicach często spotyka się tego rodzaju naiwne przedstawienia niesfałszowanej, ale po prawdzie zaniedbanej sztuki ludowej] czy też „Mit der kindlichen Freude unproblematischer Naturen, mehr oder weniger begabter Dilettanten führen diese (Stuben-) Maler […] ihre Verschönerungen des Gotteshauses aus, und wo der Kunstkritiker lächelnd den Kopf schüttelt, macht der Kulturforscher interessante Studien …“ [Ci (pokojowi) malarze (...) upiększają świątynię z dziecinną radością charakteryzującą jednostki o bezproblemowym usposobieniu i mniej lub bardziej utalentowanych dyletantów, a nad tym, nad czym krytyk sztuki z uśmiechem pokiwa głową, badacz kultury prowadzi interesujące badania...] Podczas, gdy w XIX w. Żydów, którzy za panowania Jagiellonów mieszkali na terenach dawnej Unii Polsko-Litewskiej, określano jako „polskich Żydów“, tak na początku XX w. przyjęło się określenie „Ostjuden“ (Żydzi Wschodni). To pojęcie użyte w przytoczonym artykule jest jednak czymś więcej niż tylko geograficzną lokalizacją. Kryje ono w sobie zarazem pewien stereotyp. Wielu niemieckich Żydów postrzegało „Ostjuden“ jako przedstawicieli żydowskich gett - reprezentujących sposób życia, którego oni już dawno się wyrzekli, kulturalnie zacofanych, ortodoksyjnie wierzących, trwających przy dawnych obyczajach i tradycjach. Z kolei niektórzy żydowscy intelektualiści dostrzegali u nich, u „Ostjuden“, czysty, autentyczny Judaizm i apelowali o uświadomienie sobie własnych korzeni.[7]

 

[5] Tłumaczenie na język polski zaczerpnięte z: Magdalena Sieramska, lampart, [hasło w:] Polski Słownik Judaistyczny, dostęp w Internecie na stronie: http://www.jhi.pl/psj/lampart [data dostępu: 15.05.2017 r.].

[6] Tłumaczenie na niemiecki: Sidur Sefat Emet, s. 143.

[7] Maurer, Ostjuden, s.11-16. O wizerunku Żydów z Europy Wschodniej (Ostjuden), patrz: Aschheim, Brothers and strangers. Kurth i Salzborn, Antislawismus und Antisemitismus. Panter, Selbstreflexion und Projektion. Rüthers, Sichtbare und unsichtbare Juden.

Mediateka
  • Artykuł, który ukazał się w ilustrowanym dodatku „Aus alter und neuer Zeit“

    Artykuł, który ukazał się w ilustrowanym dodatku „Aus alter und neuer Zeit“
  • Ściana wschodnia

    Ściana wschodnia
  • Lewa strona ściany południowej

    Lewa strona ściany południowej
  • Prawa strona ściany południowej

    Prawa strona ściany południowej
  • Lewa strona ściany zachodniej

    Lewa strona ściany zachodniej
  • Prawa i lewa strona ściany zachodniej

    Prawa i lewa strona ściany zachodniej
  • Rodzina Mandelbaumów, 1935

    Rodzina Mandelbaumów 1935 w Remscheid.
  • Rodzina Mandelbaumów

    Rodzina Mandelbaumów w ogrodzie domu w Remscheid 1935.