Epstein, Henri

Epstein, Henryk (Chaim, Henri), polski malarz, rysownik i ilustrator, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1910-1911 student Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *14.01.1891 r. lub 20.06.1892 r. Łódź, zaginiony od 7.03.1944 roku, przypuszczalnie zamordowany w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Syn księgarza, zmarłego, gdy Chaim miał trzy lata. Matka wspierała jego wcześnie odkrytą pasję do malarstwa. Edukację artystyczną pobierał początkowo w Szkole Rysunku i Malarstwa w Łodzi, założonej w 1896 roku przez Jakuba Kacenbogena (Itzak Katzenbogen). Szkoła istniała do 1907 roku i była finansowana przez żydowskich przemysłowców. Nauczano w niej w języku jidysz. W tym czasie obracał się w kręgu żydowskich artystów skupionych wokół Wincentego Braunera (1887-1944). Dnia 31.10.1910 roku wstąpił do Klasy Rysunku Petera von Halma (1854-1923) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium, gdzie studiował prawdopodobnie tylko przez dwa bądź trzy semestry. Następnie odbywał służbę wojskową w armii rosyjskiej w Kijowie. W 1912 roku osiadł w Paryżu i studiował na tamtejszej Académie de la Grande Chaumière. Prawdopodobnie w tym samym roku należał do grupy żydowskich artystów Machmadim, związanych z École de Parisi skupionych wokół takich artystów jak: Pinchus Kremegne, Leo Koenig, Léon Lindenbaum oraz Josif Czajkow. Z kolei polscy artyści Isaac Lichtenstein (1888-1981) i Marek Szwarc (1892-1958) wraz z Czajkowem wydawali w 1912 roku krótkotrwałe czasopismo artystyczne Machmadim, z którym Epstein współpracował. Podczas I wojny światowej zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego. W 1918 roku związał się z grupą pochodzących z Europy Środkowej i Wschodniej artystów z kolonii artystycznej La Ruche, którzy swoje pracownie mieli w rotundzie o tej samej nazwie i nazywanej potocznie „ulem“, położonej nieopodal Montparnasseʼu. Wśród nich byli między innymi: Amedeo Modigliani, Chaim Soutine, Marc Chagall, Jules Pascin, Kremegne oraz Maurice Utrillo. Od 1921 roku wystawiał swoje prace między innymi na paryskim Salonie Jesiennym (Salon d’Automne) oraz na wystawach w Salon des Tuileriesi w Salon des Indépendants. Około 1930 roku odbył podróże malarskie po Bretanii, a konkretnie do Quiberon, na wyspę Belle-Île-en-Mer i do Concarneau, po Owernii, do Marsylii oraz do Erbalunga na Korsyce. W 1938 roku kupił zagrodę w miejscowości Épernon (w departamencie Eure-et-Loir) i wraz z rodziną przeniósł się na wieś. Jego żona Suzanne była córką malarza Georgesʼa Dorignaca (1879-1925), członka kolonii artystycznej La Ruche. Po zajęciu Francji przez Niemców, ukrył się na terenie swego domostwa, jednak zadenuncjowany, został aresztowany przez gestapo 24.02.1944 roku i przewieziony najpierw do więzienia w Chartres, a następnie do obozu przejściowego w Drancy, skąd transportem nr 69 w dniu 7.03.1944 roku deportowano go do Auschwitz. – Epstein uznawany jest przede wszystkim za członka École de Paris. Malował pejzaże, martwe natury, portrety, akty i kompozycje figuralne. Jego wczesne prace zdradzają wpływ Paula Cézanneʼa i wczesnego kubizmu. Na wybrzeżach Atlantyku i Morza Śródziemnego tworzył przede wszystkim morskie pejzaże malowane bezpośrednio z natury. W latach dwudziestych zbliżył się do ekspresjonizmu i fowizmu, przede wszystkim Soutineʼa, tworząc obrazy olejne o dynamicznej kompozycji, bogatej fakturze oraz utrzymane w intensywnej i żywej kolorystyce. W jego portretach dominują jednak klasyczne, stonowane kolory. Wyśmienicie rysował zwierzęta i był znakomitym akwarelistą. Był autorem ilustracji do książki Gustaveʼa Coquiota „Vagabondages“ (Librairie Paul Ollendorff, Paryż 1921) oraz 74 rysunków do powieści Pierreʼa Bonardiego „Les Rois du maquis“ (Éditions André Delpeuch, Paryż 1926). Jego prace znajdują się w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku, wŻydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, w Musée Toulouse-Lautrecw Albi, w Musée de la Loirew Cosne-Cours-sur-Loire, w Bibliotece Narodowej w Paryżu, w Hecht Museumw budynku głównym Uniwersytetu w Hajfie, w Ben Uri Gallery and Museumw Londynie, w KunstmuseumSolingen, w muzeum sztuki Mishkan Le’Omanut w Ein Harod, w Petit Palaisw Genewie oraz w Museum of Arti w Omer Tiroche Contemporary Artw Tel Awiwie.

Wystawy indywidualne:

Paryż: 1929 Galerie Hodebert, 1946 Galerie Berri-Raspail, 1955 Galerie Zak, 1974 Galerie Chalon, 1978 Musée Jacquemart-André / 1978 Hajfa, Uniwersytet / 2015 Konstancin-Jeziorna, Villa La Fleur.

 

Wystawy zbiorowe:

Paryż: 1920-23, 1925, 1927, 1928 Salon des Indépendants, 1921 Salon d’automne, 1927-31 Salon des Tuileries, 2005 Musée du Montparnasse „Artistes d'Europe déportés“, 2012 Pinacothèque de Paris: „La collection Jonas Netter. Montparnasse, bienvenue aux peintres“ / 1953 Londyn, Redfern Gallery / 2004 Quimper, Musée départemental breton: „Peintres polonais en Bretagne“ / 2010 Toulouse, Musée départemental de la résistance et de la déportation: „Tableaux d'artistes venus d'Europe de l'Est“ / 2012 Londyn, Ben Uri Gallery: „From Russia to Paris. Chaim Soutine and his contemporaries“. 

 

Literatura:

Kenneth E. Silver, Remy Golan, The circle of Montparnasse. Jewish artists in Paris 1905-1945, katalog wystawy w Jewish Museum w Nowym Jorku, New York 1985; Halina Stępień, Maria Liczbińska,Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 36; I. Bal [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom XXXIV, München/Leipzig 2002, s. 233 i nast. (tamże także inne opracowania, głównie w języku polskim); Barbara Brus-Malinowska, Peintres polonais en Bretagne, 1890-1939, katalog wystawy w Musée Départemental Breton, Quimper 2004; Glenda Abramson (red.), Encyclopedia of Modern Jewish Culture, Tom I, New York 2005, s. 655; Nadine Nieszawer (red.), Artistes juifs de l'école de Paris 1905 - 1939, Paryż 2014; Artur Winiarski (kurator), Henri Epstein. Mistrzowie École de Paris, katalog wystawy w Villi La Fleur, Warszawa 2015 (218 stron); Stanley Meisler, Shocking Paris. Soutine, Chagall and the outsiders of Montparnasse, Basingstoke 2015.

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 3, 03968 Chaim Epstein. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1910/matrikel-03968(dostęp: 19.12.2017 r.)

Dom aukcyjny Agra-Art, Warszawa. Dostęp w Internecie:  http://www.agraart.pl/nowe/artists/epstein-henryk-polska-agra-art-aukcje-obrazy-antyki.html(dostęp: 19.12.2017 r.)

Nadine Nieszawer, Henri Epstein. Dostęp w Internecie: http://www.ecole-de-paris.fr/artists/view/henri_epstein(dostęp: 19.12.2017 r.)

 

Axel Feuß, marzec 2018 r.