Kossak, Wojciech
Kossak, Wojciech (Adalbert Ritter von Kossak), polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1873-1876 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). Od 1895 roku, w pracowni w Charlottenburgu, pracował nad panoramą „Przejście wojsk Napoleona przez Berezynę“. W latach 1897-1902 tworzył dla cesarza Wilhelma II, malując w pracowni w Pałacu Monbijou w Berlinie. *31.12.1856 Paryż, †29.07.1942 Kraków. Syn malarza Juliusza Kossaka (1824-1899; w 1869 r. uczeń Franza Adama w Monachium), ojciec malarza Jerzego Kossaka (1886-1955), stryj pisarki i bojowniczki ruchu oporu Zofii Kossak-Szczuckiej (1889-1968). W latach 1871-1873 kształcił się w krakowskiej Szkole Rysunku i Malarstwa pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900). Dnia 30.10.1873 roku wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej Alexandra Strähubera (1814-1882) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował do 1876 roku u Sándora (Alexandra von) Wagnera (1838-1919) i Wilhelma Lindenschmita (1829-95). W latach 1877-1883 studiował w Paryżu, w École des beaux-arts u Léona Bonnata (1833-1922) i Alexandra Cabanela (1823-1889). W roku 1884 powrócił do Krakowa, ożenił się i przez następne dziewięć lat pracował we własnej pracowni. Od 1893 roku, wraz z lwowskim malarzem Janem Styką (1858-1925), pracował nad powstaniem panoramy bitwy pod Racławicami, rok później pokazanej publiczności we Lwowie, która obecnie znajduje się we Wrocławiu. W latach 1895-1896, wraz z Julianem Fałatem (1853-1929, członek „szkoły monachijskiej“), pracował w Berlinie nad panoramą „Przejście wojsk Napoleona przez Berezynę“. Od 1897 roku utrzymywał w Charlottenburgu własną pracownię, udostępnioną mu przez cesarza Wilhelma II w mieszczącym się w Pałacu Monbijou Muzeum Hohenzollernów, gdzie w kolejnych latach tworzył na zlecenie cesarza portrety i obrazy batalistyczne. Austriackim tytułem szlacheckim posługiwał się przede wszystkim w Berlinie. Zmiana nastrojów politycznych w Berlinie po 1900 roku oraz antypolska postawa cesarza w 1902 roku spowodowały, że Kossak wrócił do Krakowa. W 1900 roku wraz z malarzem Michałem Gorstkinem Wywiórskim (1861-1926, członek „szkoły monachijskiej“) udał się do Egiptu w celu zebrania materiałów do nowej panoramy. W latach 1903-1904 przebywał we Wiedniu, w latach 1905-1907 w Londynie. W 1914 roku został powołany do służby wojskowej w armii austriackiej. W 1915 roku przebywał w Warszawie, a od 1918 roku służył w wojsku polskim; ponadto, w latach 1915-1919, był profesorem malarstwa batalistycznego w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W latach 1920, 1923 i 1924 przebywał w Paryżu; w latach 20. i 30. XX w. kilkakrotnie udawał się do USA w celu realizacji zleceń malarskich (portrety konne gwiazd filmowych). Był członkiem oraz zasiadał w zarządach towarzystw sztuki i stowarzyszeń artystów w Krakowie i Warszawie oraz laureatem licznych wyróżnień.
Kossak w swojej twórczości wzorował się na patriotycznych obrazach bitew, historycznych scenach i malunkach koni swojego ojca Juliusza, tworząc obrazy przedstawiające sceny manewrów i parad oraz jeźdźców na koniach w stylu realizmu „szkoły monachijskiej“, w których – zapewne także pod wpływem malarstwa polskiego malarza w Monachium Józefa Brandta (1841-1915, członek „szkoły monachijskiej“) – ważną rolę odgrywały konie. W swoich obrazach historycznych przedstawiał epizody z okresu napoleońskiego oraz powstania listopadowego z 1830 roku, później z I wojny światowej i wojny polsko-rosyjskiej w latach 1919-1921. W okresie berlińskim wyróżniał się jako malarz obrazów koni i bitew, sporządzanych na zlecenie przedstawicieli wyższych sfer społecznych i pruskiej arystokracji. Dla Wilhelma II malował portrety konne oraz sceny batalistyczne z wojny siedmioletniej i wojen niepodległościowych Prus i Rosji przeciwko wojskom napoleońskim. Poza tym malował sceny myśliwskie a także sceny rodzajowe z życia żołnierskiego i nawiązujące do aktualnych wydarzeń („Krwawa niedziela w Petersburgu“, 1905). Jego twórczość obejmuje również autoportrety oraz portrety członków rodziny, ówczesnych osobistości (cesarza Franciszka Józefa I, Józefa Piłsudskiego) i zamożnych zleceniodawców. Do przełomu wieku tworzył bogate w detale i przepełnione dramatyzmem kompozycje, wzorując się na wielkich, publicznie dostępnych panoramach. Od około 1910 roku skoncentrował się na zbliżeniach i fragmentach scen, tworząc je bez zbytniego wnikania w szczegóły, a od I wojny światowej w konwencji uproszczonego malarstwa wojskowego. Około 1900 roku można zauważyć krótkotrwałe rozjaśnienie jego palety, będące następstwem wpływu impresjonizmu. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie, Poznaniu i Warszawie, w Muzeum Sztuki w Łodzi i we wielu innych muzeach w Polsce, w Galerii Narodowej we Lwowie (obecnie Lviv), w Ermitażu w St. Petersburgu, w Galerii Narodowej w Pradze, w Lietuvos dailės muziejus (Litewskie Muzeum Sztuki) w Wilnie oraz w Muzeum Polskim w Rapperswilu.
Wystawy indywidualne: 1911, 1917, 1928, 1936 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1931, 1933, 1936 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1877 roku udział w licznych polskich, niemieckich i międzynarodowych wystawach grupowych.
Literatura: Kazimierz Olszański, Wojciech Kossak, Wrocław 1990; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim/Zürich/New York 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 11, 46; Halina Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914 (Studia z historii sztuki, L), Warszawa 2003; Stefan Dyroff, Wojciech Kossak. Panorama- und Schlachtenmaler für Deutsche und Polen. Deutsch-polnische Denkwürdigkeiten in seinem Werk, seinem Umfeld und seiner Rezeption, [w:] Małgorzata Omilanowska (red.), Wanderungen: Künstler, Kunstwerk, Motiv, Stifter, Warszawa 2005, s. 79-101; Anna Baumgartner, Fałat und Kossak. Polnische Maler im preußischen Berlin Ende des 19. Jahrhunderts, [w:] Robert Traba (red.), My, berlińczycy! Wir Berliner! Geschichte einer deutschpolnischen Nachbarschaft, Leipzig 2009, s. 140-158; Tadeusz Skoczek i inni, Wojciech Kossak (Skarby Kultury i Literatury Polskiej, 19), Warszawa 2013; J. Różalska, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXXI, Berlin, Boston 2014, s. 364 i nast.; Arael Zurli, Wojciech Kossak. Malarz polskiej chwały, Warszawa 2015; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2015; Maja Łozińska i inni, Wojciech Kossak. Opowieść biograficzna, Warszawa 2016
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02934 Albert Koßak. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1873/matrikel-02934 (dostęp: 29.01.2018 r.)
37 prac artysty w Cyfrowych Zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Kossak%2C+Wojciech&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 29.01.2018 r.)
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=587 (dostęp: 29.01.2018 r.)
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Kossak_W/Index.htm (dostęp: 29.01.2018 r.)
Axel Feuß, Wojciech Kossak: Schlacht bei Zorndorf (1758), 1899, na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://www.porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/wojciech-kossak-schlacht-bei-zorndorf-1758-1899 (dostęp: 29.01.2018 r.)
Stefan Troebst, Karrierekatalysator Pferd. Der Krakauer Schlachten- und Historienmaler Wojciech Kossak (1857–1942) als Staatskünstler des Deutschen Kaiserreiches und der Zweiten Polnischen Republik, na portalu Themenportal Europäische Geschichte (2013). Dostęp w Internecie: https://www.europa.clio-online.de/essay/id/artikel-3630 (dostęp: 29.01.2018 r.)
Axel Feuß, kwiecień 2018 r.
