Kotsis, Aleksander

Kotsis, Aleksander, polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1871-1875 mieszkał i pracował w Monachium. *30.05.1836 Ludwinów koło Krakowa, †07.08.1877 Podgórze koło Krakowa. Jego ojciec prowadził małe gospodarstwo rolne a od 1846 roku sklep w Podgórzu. Od 1850 roku kształcił się w Szkole Rysunku i Malarstwa w Krakowie u Wojciecha Stattlera (1800-1875), Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900) oraz Aleksandra Płonczyńskiego (1820-1858). Przyjaźnił się z malarzami: Janem Matejką (1838-1893), Andrzejem Bronisławem Grabowskim (1833-1886), Arturem Grottgerem (1837-1867) i Izydorem Jabłońskim (1835-1905, członek „szkoły monachijskiej“), wraz z przedsiębrali plenery malarskie i wycieczki artystyczne. Już po krótkim czasie Kotsis uchodził w gronie przyjaciół za miłośnika gór i pasjonata Tatr. W latach 1860-1862, dzięki dwuletniemu stypendium państwowemu, kontynuował studia na wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych u Ferdinanda Georga Waldmüllera (1793-1865). Po powrocie do Krakowa w roku 1862 związał się z grupą młodych artystów i literatów („Przedburzowcy“), która spotykała się w pracowni rzeźbiarza Parysa Filippiego (1836-1874, członek „szkoły monachijskiej“) w refektarzu klasztoru franciszkanów. W tym czasie reprezentował nowe społeczne idee, mające swoje źródło w późnym romantyzmie, oraz był współorganizatorem przygotowań do powstania styczniowego 1863, między innymi z Florianem Cynkiem (1838-1912), Grabowskim, Grottgerem i Matejką. W latach 1862-1863, pod kierunkiem Izydora Jabłońskiego, realizował wraz z Karolem Sagnowskim (1836-1879), Antonim Kozakiewiczem (1841-1929, członek „szkoły monachijskiej“) oraz Franciszkiem Streittem (1839-1890) polichromie pokrywające sklepienia w kościele Misjonarzy w Stradomiu koło Krakowa. Uzyskawszy kolejne stypendium państwowe, udał się w 1866 roku najpierw do Warszawy, następnie do Paryża i Brukseli. Letnie miesiące spędzał w Tatrach, malując górskie pejzaże i sceny rodzajowe. W roku 1870 przebywał we Wiedniu, skąd wraz z Kozakiewiczem podejmował wyprawy po Austrii i w Alpy. W 1871 roku razem z Kozakiewiczem udał się do Monachium, gdzie wraz z nim i Streittem dzielił prywatną pracownię malarską; wspólne wycieczki malarskie w Alpy Bawarskie. W latach 1871-1874 był członkiem Monachijskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych (Münchner Kunstverein). Rok 1872 spędził w Tyrolu, Dreźnie i Krakowie. W 1874 roku przebywał na Litwie. W 1875 wrócił do Krakowa, jednak choroba mózgu niemal uniemożliwiła mu dalszą działalność artystyczną. – Kotsis w większości swoich prac odnosił się do życia tej wiejskiej społeczności, z której sam pochodził. Jego wczesne obrazy, do 1860 roku, charakteryzuje styl narracyjny połączony z dozą małostkowości, pozwalający mu na biedermeierowskie idealizowanie życia na wsi („Jarmark w Tyńcu“, 1858, Muzeum Narodowe w Warszawie; „Pogrzeb górala“; „Targ w Nowym Targu“, oba z 1860 roku, Muzeum Narodowe w Krakowie). W okresie poprzedzającym wybuch powstania styczniowego 1863 zaczął idealizować pracę na wsi („Kosiarz“, przed 1862 rokiem, Muzeum Narodowe w Krakowie), następnie, aż do 1870 roku, skupił się na tematyce wręcz społeczno-rewolucyjnej, tworząc drobne sceny i realistyczne obrazy przedstawiające nędzę wieśniaków („Matula pomarli“, 1868, Galeria Narodowa we Lwowie; „Bez dachu“, ok. 1870; „Ostatnia chudoba“, 1870, patrz zdjęcie tytułowe, oba w Muzeum Narodowym w Warszawie). Szczególnie interesowało go życie mieszkańców Tatr oraz scenki rodzajowe wtapiające się w tatrzański krajobraz, co w Polsce nie znajdowało zrozumienia i prawdopodobnie z tego powodu wyjechał do Monachium, gdzie do realistycznego malarstwa rodzajowego podchodzono z większą otwartością, szczególnie w kręgu malarzy polskiej kolonii. Podczas pobytu w Monachium malował głównie tatrzańskie motywy i krajobrazy, taterników i górskich turystów („Wycieczka w Tatry“, 1873, Muzeum Narodowe w Krakowie). Jego mieszczańskie portrety, częściowo członków rodziny, odznaczają się stonowaną paletą barw powściągliwością póz modeli, czym nawiązują do sztuki biedermeieru, podczas gdy wizerunki i studia portretowe przedstawiające wiejskie typy są utrzymane w realistycznej konwencji „szkoły monachijskiej“. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych we Wrocławiu, Gdańsku, Kielcach, Krakowie, Poznaniu i Warszawie oraz w muzeach w Białymstoku, Bytomiu, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Rzeszowie i Toruniu a także w Galerii Narodowej we Lwowie (obecnie Lviv).

 

Wystawy indywidualne: Kraków: 1877 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych; 1932 Muzeum Narodowe / 1878 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1938 Poznań, Salon 35 / 1959 Lublin, Muzeum Okręgowe / 1969 Słupsk, Muzeum Pomorza Środkowego.

 

Wystawy zbiorowe: Od 1857 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / od 1865 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / od 1868 Lwów (obecnie Lviv), Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Udział w kolejnych wystawach – we Wiedniu i Berlinie.

 

Literatura: Jerzy Zanoziński, Aleksander Kotsis, Łódź 1951; Jerzy Zanoziński i inni, Aleksander Kotsis 1836-1877. Życie i dzieło, Warszawa 1953; Aleksander Kotsis 1836-1877. Wystawa monograficzna, katalog wystawy, Muzeum Lubelskie, Lublin 1959; Polski Słownik Biograficzny, Tom XIV, 1968/69; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 47; Katarzyna Jarmuł, Aleksander Kotsis, katalog wystawy, Muzeum Śląskie, Katowice 2007; J. Król, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXXI, Berlin/Boston 2014, s. 392 (tamże dalsza literatura, głównie polskojęzyczna).

 

Źródła online:

Ewa Micke-Broniarek, Aleksander Kotsis (2005), na portalu culture.pl. Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/aleksander-kotsis (dostęp: 12.02.2018 r.)

20 prac artysty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?action=SimpleSearchAction&type=-2&mdirids=1&ipp=20&p=0&q=Kotsis (dostęp: 12.02.2018 r.)

Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=540 (dostęp: 12.02.2018 r.)

Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Kotsis/Index.htm (dostęp: 12.02.2018 r.)

 

Axel Feuß, kwiecień 2018 r.