Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Radziwiłłowie: Albrycht Stanisław Radziwiłł – rok 1619

W 1619 roku Albrycht Stanisław Radziwiłł (ur. 1593, zm. 1656), książę ołycki, starosta łucki, przyszły książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz kanclerz wielki litewski, poślubia Reginę von Eisenreich (ur. ok. 1589, zm. 1637), dwórkę królowej Polski i wielkiej księżnej litewskiej Konstancji Austriaczki [niem. Constanze von Österreich].

Albrycht Stanisław Radziwiłł przychodzi na świat 1 lipca 1593 roku na zamku w Ołyce na Wołyniu (dziś w Ukrainie, patrz zdj. poniżej). Ołyka wraz z Nieświeżem (dzisiaj w Białorusi) znalazła się w posiadaniu Radziwiłłów w 1513 roku, w wyniku zawartego wtedy małżeństwa. Przedstawiciel kolejnego pokolenia, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (ur. 1515, zm. 1565, zwany „Czarnym”), który był dziadkiem Albrychta Stanisława, zakłada tu ordynację rodową. Odtąd posiadłości rodu nie mogły być dzielone na kilku spadkobierców, lecz przechodziły na najstarszego syna, tzw. „ordynata”. W 1540 roku Mikołaj Krzysztof rozpoczyna budowę pałacu w Ołyce, który rodzina książęca zamieszkuje od 1564 roku; w 1586 roku dziedziczy go pierwszy ordynat ołycki – Stanisław II „Pius” Radziwiłł (ur. 1559, zm. 1599), syn Mikołaja Krzysztofa i ojciec Albrychta Stanisława. Rok później, w 1587 roku, Stanisław Pius żeni się z córką kasztelana wołyńskiego Marianną z Myszków (ur. 1563, zm. 1600), matką Albrychta Stanisława. Od 1593 roku Stanisław Pius Radziwiłł pełni urzędy marszałka wielkiego litewskiego i starosty żmudzkiego.

Mając siedem lat, Albrycht Stanisław zostaje sierotą i trafia na wychowanie do stryja Mikołaja Krzysztofa „Sierotki” Radziwiłła (ur. 1549, zm. 1616), marszałka nadwornego litewskiego, szczególnie zagorzałego zwolennika kontrreformacji, który przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm. W latach od około 1598 do 1605 roku, wraz z bratem Mikołajem Krzysztofem, studiuje na Akademii Wileńskiej (późniejszym uniwersytecie) prowadzonej przez jezuitów. Następnie obaj bracia udają się do Würzburga, gdzie studiują filozofię pod kierunkiem jezuity Maximiliana Sandaeusa (van der Sandta), a w 1609 roku do Lowanium (dziś Leuven w Belgii). Tam słuchają wykładów polihistora Eryciusa Puteanusa (właśc. Hendrik van Put). Lata 1610–1612 spędzają na podróżach po Francji i Włoszech, po czym wracają na rok na Wołyń. Następnie Albrycht Stanisław wyjeżdża ponownie do Francji, gdzie otrzymuje płatną posadę na dworze Ludwika XIII. W tym okresie, do 1616 roku, wielokrotnie podróżuje po Włoszech. W 1617 roku przebywa na dworze króla Zygmunta III Wazy (ur. 1566, zm. 1632). W 1619 roku zostaje posłem do Sejmu z Wołynia. W tym samym roku, dzięki protekcji polskiej królowej, arcyksiężnej Konstancji Habsburżanki [niem. Constanze von Österreich] (ur. 1588, zm. 1631), zostaje mianowany (pod)kanclerzem litewskim i żeni się z jej dwórką, Reginą von Eisenreich, wdową po wojewodzie brzeskokujawskim Michale Działyńskim (ur. 1560, zm. 1617), wywodzącą się z osiadłej na Litwie niemieckiej rodziny arystokratycznej, przybyłej tu przypuszczalnie z Bawarii[1]. Jej rodzice to Karl von Eisenreich (ur. 1563) i Sofie z domu Reinhofer (ur. ok. 1565)[2].

 

W latach 1618–1622 Albrycht Stanisław Radziwiłł pełni urząd starosty Łucka (dziś w Ukrainie), stolicy administracyjnej województwa wołyńskiego, a od 1623 roku jest starostą Wilna (dziś na Litwie) oraz wielu innych litewskich i polskich miast. W 1623 roku Zygmunt III Waza nadaje mu tytuł kanclerza wielkiego Litwy (zdj. poniżej). Od 1624 roku Albrycht towarzyszy królewiczowi Władysławowi (od 1632 roku król Władysław IV Waza), w 1610 roku w wieku 15 lat wybranemu (choć tylko tytularnie) na cara Rosji, i jego szlacheckim ochmistrzom (magister curiae) w ich dwuletniej wielkiej podróży po Europie. Prowadzi ona przez Wrocław do Monachium, gdzie dochodzi do spotkania z elektorem Maksymilianem I Bawarskim [niem. Maximilian von Bayern] i dalej do Brukseli, Antwerpii i Bredy, a następnie do papieża Urbana VIII w Rzymie, do Florencji, Genui, Wenecji i do Pizy. Po powrocie do Polski Albrycht Stanisław piastuje wysokie urzędy na dworze Zygmunta III, poza tym do końca życia twardo opowiada się za katolicyzmem. I choć stara się powstrzymać rozkwit kalwinizmu w kraju, to jednak angażuje się na rzecz swoich krewnych z kalwińskiej linii rodu Radziwiłłów. Wśród nich jest także rodzina jego czternaście lat młodszego kuzyna drugiego stopnia Janusza VI Radziwiłła (ur. 1579, zm. 1620), księcia na Birżach i Dubinkach, który w 1613 poślubił także Niemkę, a mianowicie Elżbietę Zofię Hohenzollern [niem. Elisabeth Sophie von Brandenburg] (ur. 1589, zm. 1629), oraz wzmocnił swoją pozycję jako protektor kalwinów, a także jako przeciwnik kontrreformacji i Zygmunta III[3].

Po objęciu tronu przez Władysława IV Albrycht Stanisław wspiera króla w wojnie polsko-rosyjskiej 1632–1634 przeciwko carowi Mikołajowi I oraz angażuje się w sprawy żony Władysława Cecylii Renaty Habsburżanka [niem. Cäcilia Renata von Österreich]. W 1638 roku, po śmierci Reginy von Eisenreich, bierze ślub z Anną Krystyną Działyńską-Lubomirską (ur. 1618, zm. 1667). Od 1648 roku sprawuje wysokie urzędy na dworze kolejnego króla, Jana II Kazimierza Wazy. Umiera w Gdańsku, po tym kiedy posiadłość ołycka zostaje zdewastowana przez wojska rosyjskie. Pozostawia po sobie obszerny dziennik odnoszący się do polityki w latach 1632–1656 („Memoriale rerum gestarum in Polonia …”, wydany w Poznaniu w 1839 roku). Oba małżeństwa Albrychta Stanisława Radziwiłła pozostają bezdzietne. To z kolei prowadzi do wygaśnięcia ołyckiej linii Radziwiłłów i przyłączenia ołyckich posiadłości do ordynacji nieświeskiej.

 

Axel Feuß, listopad 2021 r.

 

Bibliografia:

Lietuviškoji tarybinė enciklopedija, t. IX, Vilnius 1982, s. 306.

Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła Kanclerza W. Litewskiego, wyd. Edward Raczyński, 2 tomy, Poznań 1839.

Polski Słownik Biograficzny, t. XXX, 1987, s. 143.

Przyboś, Adam i Roman Żelewski, Albrycht Stanisław Radziwiłł. Pamiętnik o dziejach w Polsce 1632-1656, 3 tomy, Warszawa 1980.

Visuotinė lietuvių enciklopedija, t. XIX, Vilnius 2011, s. 429.

 

Źródło online:

Adam Przyboś, Albrycht Stanisław Radziwiłł h. Trąby, [w:] „Internetowy polski słownik biograficzny”, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/albrycht-stanislaw-h-traby-radziwill (dostęp: listopad 2021 r.)