Z „gruby“ prosto do ligi zawodowej: Polacy i Mazurzy w piłce nożnej Zagłębia Ruhry

Fritz Szepan i Ernst Kuzorra byli wykonawcami FC Schalke 04
Fritz Szepan i Ernst Kuzorra byli wykonawcami FC Schalke 04

„Ruhrpolen“: Polacy z Zagłębia Ruhry

Migracja zarobkowa z polskojęzycznych prowincji Trzeciej Rzeszy sprzed I wojny światowej przyczyniła się do powstania w nadreńsko-westfalskim okręgu przemysłowym polskiej mniejszości liczącej około 300 do 400 tysięcy osób. Dochodziła do tego jeszcze połowa tej liczby migrantów z Prus Wschodnich, przede wszystkim z Mazur, przy czym głównym ośrodkiem ich imigracji było Gelsenkirchen. Poza tym często mylono ich z „Polakami“: wprawdzie Mazurzy posługiwali się staropolskim dialektem, jednak w przeciwieństwie do „Polaków“ byli ewangelikami tradycyjnie przyjaźnie nastawionymi do Prus, dlatego świadomie odizolowywali się od reszty polskojęzycznych imigrantów w Zagłębiu Ruhry. Mazurzy jednak mimo wszystko myleni byli przez współczesną im ludność większościową z „polskimi“ imigrantami i doświadczali takiej samej dyskryminacji. Ustalenie tego rozróżnienia oraz jasne zidentyfikowanie tych dwu różnych grup etnicznych jest często, również w pracach naukowych, niemożliwe.

W trosce o kulturę i język ojczysty Ruhrpolen, pracujący przeważnie w kopalniach nadreńsko-westfalskiego zagłębia, szybko zaczęli organizować własne społeczeństwa cywilne w oparciu o zróżnicowany system stowarzyszeniowy, który obejmował stowarzyszenia kobiece i młodzieżowe oraz towarzystwa gimnastyczne (znane pod nazwą „Sokół“) zrzeszające głównie męskich imigrantów polskiego pochodzenia działających w duchu polskiego nacjonalizmu.

 

Republika Weimarska: Czas rozkwitu piłki nożnej

Po I wojnie światowej, w wyniku odpływu imigrantów do nowo odbudowanego państwa polskiego oraz ich dalszej emigracji do Francji, Belgii i Holandii, polska mniejszość narodowa w Zagłębiu Ruhry zmalała do około 150 tysięcy osób, czyli do poniżej 40% jej pierwotnego stanu. I o ile do 1914 roku mniejszość ta wykazywała tendencje separatystyczne i polskie tendencje narodowe, posiadając przy tym dobrze prosperujący system stowarzyszeniowy, to dla tych, którzy tu pozostali, asymilacja stanowiła racjonalny wybór na przyszłość, a kariera piłkarska pozwalała wyjść z „gruby“ lub wyzwolić się z ciężkiej i zagrażającej zdrowiu pracy fizycznej. Była to niewątpliwie bardzo atrakcyjna opcja.

W przeciwieństwie do długo utrzymującej się w społeczeństwie romantycznej legendy, piłka nożna w początkowej fazie rozwoju w Niemczech nie była sportem robotniczym, lecz dziedziną, w której dominowali pracownicy umysłowi i przedstawiciele zawodów mieszczańskich. W Zagłębiu Ruhry sytuacja zmieniła się po I wojnie światowej: W okresie wojennym piłka nożna, jako sport wojskowy, cieszyła się popularnością wśród żołnierzy, którzy również po demobilizacji pozostali jej wierni. I właśnie w tym czasie, multietniczny i proletariacki wymiar futbolu zyskał w społeczności imigracyjnej Zagłębia na znaczeniu. Drużyny, których członkami byli głównie przedstawiciele i zwolennicy klasy proletariatu, powstawały w bezpośrednim sąsiedztwie największych kopalń. I tak, klub piłkarski Westfalia Schalke (później FC Schalke 04) dzięki bliskiemu sąsiedztwu kopalni „Consolidation“, personalnie i materialnie ściśle z nią związany, stał się prototypem klubu Zagłębia Ruhry odzwierciedlającym socjalną rzeczywistość społeczności imigrantów. Inne kluby, zaliczane do klasycznych klubów Zagłębia Ruhry, takie jak Spielvereinigung Herten czy Hamborn 07, jako kluby kopalnianych kolonii przeżywały teraz okres wzlotu. Polskie czy mazurskie nazwiska, które w tym czasie nie dają się już wiarygodnie odróżnić od siebie, były w klubach Zagłębia powszechne.

W sezonie 1937/38 aż 15 klubów z Zagłębia Ruhry walczyło o tytuł mistrza Gauligi i każdy z nich wstawił do gry co najmniej jednego zawodnika o polsko brzmiącym nazwisku: Rodzinski, Pawlowski, Sobczak, Lukasiewicz, Tomaszik, Piontek … W całym sezonie wymieniono 68 piłkarzy o nazwiskach z tej kategorii. Poza piłkarzami znalazło się również wiele osób z polskimi nazwiskami, które w klubach Zagłębia pełniły przeróżne funkcje. Na przykład, od 1919 roku do tradycyjnego klubu Rot-Weiß Essen przystępowali liczni członkowie o polskich nazwiskach, czy to jako funkcyjni czy jako pracownicy klubu. Do 1939 roku osoby o polsko brzmiących nazwiskach stanowiły 10% członków Rot-Weiß Essen. Do tego dochodziły osoby, które zmieniły swoje nazwiska, co podkreślało silne tendencje do asymilacji wśród Ruhrpolen i ich przodków pozostałych w nadreńsko-westfalskim zagłębiu: od 1931 roku klub Rot-Weiß Essen zatrudniał dozorcę stadionu, Hermanna Greszicka, który w 1932 roku zmienił swoje nazwisko na Kress. Wśród piłkarzy zmienili swoje nazwiska Regelski na Reckmann, Czerwinski na Rothardt i von Zembrzyki na Zeidler … Członkowie o polskich nazwiskach znaleźli się także w socjalistycznych klubach sportu robotniczego w Zagłębiu Ruhry; osoby takie były na przykład przez cały czas w zarządzie klubu Arbeiter-Turn- und Sportverein Schonnebeck w Essen. W tym czasie, zwłaszcza w wysokiej klasy piłce nożnej w Zagłębiu, dominowali piłkarze, którzy mieli polskie biografie migracyjne. Ówczesna reprezentacja Niemiec miała także takich graczy w swoim tableau, a byli nimi: Szepan, Kuzorra, Gellesch, Urban, Kobierski, Zielinski i Rodzinski.

Mediateka
  • Ernst Kuzorra in der Nationalmannschaft, 1927

    Ernst Kuzorra in der Nationalmannschaft, 1927
  • Ernst Kuzorra, 1929

    Ernst Kuzorra gewinnt 1929 den ersten Westdeutschen Titel bei Schalke
  • Die Schalker Mannschaft 1937

    Die Schalker Mannschaft 1937
  • Fritz Szepan und Ernst Kuzorra

    Fritz Szepan und Ernst Kuzorra
  • Die "Breslau-Elf" mit Rudolf Gellesch, Fritz Szepan und Adolf Urban, 1937

    Die "Breslau-Elf" mit Rudolf Gellesch, Fritz Szepan (sechster von links) und Adolf Urban (dritter von rechts)
  • Die polnische Fußball-Nationalmannschaft, 1938

    Die polnische Fußball-Nationalmannschaft, 1938. Von links: Władysław Szczepaniak, Edward Madejski, Teodor Peterek, Wilhelm Góra, Erwin Nytz, Ryszard Piec, Ernst Willimowski, Leonard Piontek, Gerard Wo...
  • Ernst Kuzorra bleibt dem Verein auch nach Karriereende treu

    Ernst Kuzorra bleibt dem Verein auch nach Karriereende treu
  • Rudolf "Rudi" Gellesch, 1941

    Rudolf "Rudi" Gellesch, 1941
  • Nationaltorhüter Hans Tilkowski, 1957

    Nationaltorhüter Hans Tilkowski im Duell mit dem niederländischen Nationalspieler Cor van der Gijp, 3. April 1957
  • Torwart Hans Tilkowski und Max Lorenz, 1965

    Torwart Hans Tilkowski und Max Lorenz beim Trainingslager der Deutschen Fußballnationalmannschaft in der Sportschule Malente, 1965
  • Waldemar Slomiany und Sjaak Swart, 1969

    Waldemar Slomiany im Duell gegen den Niederländer Sjaak Swart beim Freundschaftsspiel Ajax Amsterdam gegen den FC Schalke 04, 1969
  • Reinhard "Stan" Libuda und Jupp Heynckes, 1972

    DFB-Pokal 1971/1972: Duell zwischen Reinhard "Stan" Libuda und Jupp Heynckes
  • Robert Lewandowski, Łukasz Piszczek und Jakub Błaszczykowski mit der Meisterschale der Bundesliga 2012

    Robert Lewandowski, Łukasz Piszczek und Jakub Błaszczykowski mit der Meisterschale der Bundesliga 2012
  • Lukas Podolski mit der Deutschen Fußballnationalmannschaft, 2014

    Lukas Podolski mit der Deutschen Fußballnationalmannschaft, 2014
  • Im deutschen Kader: Lukas Podolski und Miroslav Klose bei der WM 2014

    Im deutschen Kader: Lukas Podolski und Miroslav Klose bei der WM 2014
  • "Alles deutschen Jungen?" Polnischer Fußball in Deutschland

    Von Willimowski bis Lewandowski. Auf diesem langen Weg prägen in 2000er Jahren Spieler wie Klose, Podolski oder Trochowski den deutschen Fußball nachhaltig – auch in der deutschen Nationalmannschaft.