Johann Ernst Gotzkowsky (1710-1775)

Do utworzenia przez Johanna Ernsta Gotzkowskiego manufaktury porcelany w Berlinie działał jedynie niewielki zakład zajmujący się produkcją tejże ceramiki. Produkty te znacznie ustępowały jednak porcelanie miśnieńskiej zarówno pod względem jakości, jak i wyglądu. W dodatku podczas wojny siedmioletniej Prusy zajęły Miśnię wraz z fabryką porcelany i magazynami, bogato zdobione zastawy stołowe trafiały więc stamtąd na królewski stół. Dopiero Johann Ernst Gotzkowsky postanowił otworzyć w Berlinie manufakturę z prawdziwego zdarzenia. Dzięki obietnicy wysokich zarobków, udało mu się ściągnąć cenionych fachowców z Miśni, wszedł też w posiadanie pilnie strzeżonej receptury pozwalającej na produkcję porcelany wysokiej jakości. Jednak gdy berlińska manufaktura rozpoczęła produkcję, sytuacja finansowa jej właściciela uległa drastycznemu pogorszeniu. Król, którego wojenne wydatki, już dawno przekroczyły limit, nie jest w stanie dokonywać drogich zakupów porcelany. W dodatku finanse Gotzkowskiego zostały mocno nadwyrężone jeszcze przed uruchomieniem manufaktury: podczas rosyjskiego oblężenia Berlina w 1760 roku Gotzkowsky zadbał o wyżywienie pruskiego garnizonu i korpusu pomocniczego, pokrywając je z własnych oszczędności. Gdy zaś nie dało się uniknąć kapitulacji miasta i okupacji rosyjsko-austriackiej, wykorzystując swoje zdolności negocjatorskie sprawił, że nałożona na miasto danina została obniżona z 4 mln talarów do 1,5 mln. Ostatecznie zapłacono tylko 500 tys. talarów, z czego 50 tysięcy Gotzkowsky wyłożył osobiście.[5] Od tego czasu nazywany był kupcem-patriotą i stał się wysoko poważanym obywatelem Berlina.

Prestiż i powszechne uznanie, jakim cieszył się przedsiębiorca, nie uchroniły go jednak od bankructwa. Gotzkowsky zbudował swój majątek w dużej mierze na przedsięwzięciach wysokiego ryzyka. Pod koniec wojny siedmioletniej postanowił zainwestować w rosyjskie magazyny zbożowe. Bankructwo banku „Gebroeders de Neufville“ z Amsterdamu, który miał pomóc w sfinansowaniu zakupu spichlerzy, a także wycofanie się z interesu wspólników, pogrążyły Gotzkowskiego w długach i zmusiły do sprzedaży majątku. W 1763 roku manufakturę porcelany odkupił za sumę 225 tysięcy talarów sam Fryderyk II Wielki. Król przejął wszystkich 146 pracowników i nadał zakładowi nazwę: Królewska Manufaktura Porcelany (KPM), pod którą firma funkcjonuje do dziś.[6]

Gotzkowsky nigdy nie odzyskał swojego majątku. By spłacić dług wobec Rosjan zmuszony był sprzedać 317 obrazów ze swojej tworzonej latami kolekcji. Trafiły one do carycy Katarzyny II. Było wśród nich m.in. 13 dzieł Rembrandta, 11 Rubensa, dwa obrazy Raffaela i jeden Tycjana.[7] Część z nich do dziś znajduje się w Ermitażu w Sankt Petersburgu. Koniec kariery przedsiębiorcy przypieczętował kryzys gospodarczy z roku 1766 roku. Ostatnie lata życia Gotzkowsky spędził w nędzy i zapomnieniu. Zmarł w Berlinie, 9 sierpnia 1775 roku, prawdopodobnie na tyfus.

Monika Stefanek, styczeń 2022 r.