Stanisław Przybyszewski

Stanisław Przybyszewski przybył do Berlina w 1888 roku jako absolwent gimnazjum w Wągrowicach na Kujawach i został na następne sześć lat. W 1889 roku zaczął studia architektoniczne, po roku zamienił je na medycynę. Żadnych ze studiów nie ukończył, ponieważ za kontakty z ruchem robotniczym został aresztowany a w rezultacie ostatecznie wydalony z uczelni w 1893 roku. Przykładne życie studenta architektury czy medycyny zupełnie mu nie odpowiadało. Był jednym z tych, którzy kreowali życie berlińskiej bohemy. Wokół “Stacha” zbierali się wielcy artyści i literaci lat dziewięćdziesiątych końca XIX wieku, tacy jak August Strindberg, Ola Hansson, Paul Scheebart, Carl Ludwig Schleich, Otto Erich Hartleben, Franz Ewers, Julius Bierbaum, Franz Sarvaes, Julius Hart i Edvard Munch. Ten ostatni będąc pod wrażeniem „Mszy żałobnej” Przybyszewskiego namalował słynny obraz “Krzyk” (1903) i wręczył mu go w prezencie. Także niemiecki pisarz Richard Dehmel był z Polakiem blisko zaprzyjaźniony.

Grupa przyjaciół wraz z Przybyszewskim spotykała się głównie w knajpie „Das schwarze Ferkel“ (na rogu ulic Neue Wilhemlstrasse i Unter den Linden), która była najważniejszym punktem spotkań dla całonocnych sympozjów. Mimo lub z powodu intensywnego stylu życia, czas Przybyszewskiego spędzony w Berlinie był bardzo owocny. Tutaj zostały wydane m.in. „Msza żałobna“ 1895, „Wigilie” 1899 i “De profundis” 1895. W Berlinie Przybyszewski pracował  także na stanowisku redaktora polskojęzycznego, wydawanego na miejscu, socjalistycznego tygodnika „Gazety Robotniczej“. Także tu był jednym z założycieli artystyczno literackiego czasopisma “PAN”, najważniejszego pisma modernistycznego w Niemczech. Publikował także na łamach gazety “Die Fackel” (satyryczna gazeta pisarza i wydawcy Karla Krausa), a także w “Freie Bühne” (gazeta literacka wydawnictwa S. Fischer).

W latach 1894 - 1898 Przybyszewski kursował między Berlinem a Norwegią, ojczyzną swojej żony Dagny Juel. W 1898 roku wyprowadził się do Krakowa, gdzie wydawał gazetę “Życie”. Warszawa, Toruń i Monachium były jego następnymi przystankami. Po I Wojnie Światowej mieszkał krótko w Pradze. W 1919 roku powrócił ostatecznie do Polski, gdzie zaangażował się silnie w odbudowę państwa Polskiego. W 1924 roku przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował w Kancelarii Cywilnej Prezydenta Polski. Jako symbol uznania i jego zaangażowania w odnowę Młodej Polski otrzymał w 1925 roku Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. W 1927 roku wrócił na Kujawy gdzie w majątku Jaronty niedaleko Inowrocławia zmarł w wieku 59 lat.

Daty biograficzne:

Urodzony 7 maja 1868 roku w Łojewie na Kujawach

1881 - 1884        niemieckie gimnazjum w Toruniu

1884 - 1889        niemieckie gimnazjum w Wągrowicach

1889                     studia na oddziale architektury, niezakończone

1890 - 1893        studia na oddziale medycyny, niezakończone

1892                     redaktor “Gazety Robotniczej” w Berlinie

1893                     małżeństwo z norweską pisarką Dagny Juel

1894 - 1898        pobyt w Berlinie i Norwegii

1898                     wydawca gazety “życie” w Krakowie

1905                     przeprowadzka do Torunia

1905                     małżeństwo z  Jadwigą Kasprowicz

1906                     przeprowadzka do Monachium

1919                     powrót do Polski

1919                     praca urzędnika i tłumacza w Poznaniu

1920                     praca urzędnika i tłumacza w Gdańsku

1924                     przeprowadzka do Warszawy

1927                     powrót na Kujawy

zmarł 23 listopada 1927 w Jarontach

Bibliografia:

 

opowiadania

• “Msza żałobna”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1893
• “Wigilia”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1901
• “De profundis”, wydawnictwo H. Storm, Berlin 1900
• “Epipsychidion”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1900
• “Androgyne”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1906
• “Krzyk”, wydawnictwo Müller, München 1918

 

powieści

• “W drodze”, wydawnictwo Fontane: Berlin, 1895
• “W Malstrom”, wydawnictwo H. Storm: Berlin,1895
• “Ueber Bord”, wydawnictwo H. Stom: Berlin, 1896
• “Dzieci szatana”, wydawnictwo Müller, München 1919
• “Synowie ziemi”, powieść w trzech częściach, wydawnictwo Fontane, Berlin 1905.

 

sztuki teatralne

• “Tolerancja miłości”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1902
• “Śnieg”, wydawnictwo Marchlewski, München 1903
• “Śluby”, wydawnictwo Etzold, München 1906

 

eseje

• “O psychologii jednostek”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1892
  • 1. “Chopin i Nietzsche” 1892
  • 2. “Ola Hansson” 1892
• "Geneza zła. Pochodzenie i kult szabatu czarownic, satanizmu i czarnej mszy (ezoteryzm i entuzjazm)”, wydawnictwo Zerling, Berlin 1984, (tytuł wcześniejszy: Synagoga szatana).
• “Z polskiej duszy. Próba (pisma o zrozumieniu narodu)”, Diederichs, Jena 1917.

 

Adam Gusowski, czerwiec 2014 r.