Glicenstein, Henryk
Glicenstein (Glicensztajn), Henryk (Henoch, Enrico), polski rzeźbiarz, grafik i malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1889-1895 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *24.05.1870 Turek, †30.12.1942 Nowy Jork. Syn kamieniarza i mełameda, nauczyciela dzieci w szkole żydowskiej. Od 1887 roku kształcił się w Łodzi na rzeźbiarza i obracał w kręgach artystycznej bohemy. Dnia 24.05.1889 roku rozpoczął studia w Klasie Rzeźby Wilhelma von Rümanna (1850-1906) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium, które ukończył w roku 1895. W latach 1896-1914 mieszkał w Rzymie, utrzymując kontakty ze środowiskami artystycznymi w Niemczech i Polsce. W tym czasie brał udział w wystawach Secesji Monachijskiej (Münchner Sezession) i Secesji Berlińskiej (Berliner Sezession); był także członkiem polskiego Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka. Dwukrotnie, w 1895 i 1896 roku, został wyróżniony nagrodą Prix de Rome. W 1900 roku otrzymał srebrny medal na Wystawie Światowej w Paryżu. W 1896 roku poślubił Helenę Hirszenberg (siostrę malarzy Samuela [członek „szkoły monachijskiej”] i Leona Hirszenbergów oraz architekta Henryka Hirszenberga). W 1897 roku urodził się im syn Emanuel, późniejszy malarz Emanuel Glicen Romano (1897-1984). W tym samym roku Glicenstein przyjął włoskie obywatelstwo i włoskie imię Enrico. Na początku XX w. sympatyzował z ruchem syjonistycznym; w 1905 roku uczestniczył w VII. Kongresie Syjonistycznym w Bazylei, przedstawiając na nim rzeźbę „Śpiący Mesjasz“. W 1905 roku został wyróżniony na IX Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium. W 1910 roku odrzucił propozycję profesury w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych i udał się do Berlina. W latach 1914-1917 mieszkał w Warszawie oraz Łodzi, gdzie utrzymywał pracownię przyciągającą młodych żydowskich artystów. W latach 1917-1920 przebywał w Genewie i Zurychu, od 1921 do 1924 w Londynie. Lata 1924-1928 spędził w Rzymie, Gualdo Tadino oraz w Narni. W roku 1925, po wystawie w rzymskim Palazzo Venezia, nadano mu Order Korony Włoch. W 1928 roku odrzucił propozycję przystąpienia do Narodowej Partii Faszystowskiej we Włoszech i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Najpierw zamieszkał w Chicago, a w 1935 osiadł w Nowym Jorku. W latach 1930-1933 podróżował do Francji i tworzył w Alpach Sabaudyjskich. Zmarł w Nowym Jorku w wypadku samochodowym. – Do tworzenia swych figuratywnych rzeźb Glicenstein wykorzystywał brąz, drewno, marmur i terakotę. Na przełomie wieków, na akademicki klasycyzm oraz XIX-wieczny realizm – style widoczne przede wszystkich w jego rzeźbach o tematyce rodzajowej („Po pracy dobrze jest odpocząć“, 1896) – nałożyły się tendencje impresjonistyczne i symbolistyczne zainspirowane twórczością Auguste'a Rodina („Narcyz“, przed rokiem 1899; „Dziecko z ptaszkiem“, 1900). Około roku 1910 zaczął podkreślać formy swoich prac i silniej je zestawiać. W okresie I wojny światowej, pod wpływem ekspresjonizmu, posługiwał się językiem sztuki ludowej i prymitywistycznej, który w latach 20. XX w. łączył z klasycystyczną surowością. W połowie lat dwudziestych jego twórczość cieszyła się międzynarodową renomą; uchodził wówczas za najwybitniejszego współczesnego rzeźbiarza żydowskiego. We Włoszech skupił się na stylizacjach geometrycznych i archaicznych, porządku kompozycyjnym oraz na formach plastycznych. W rzeźbach z tego okresu podejmował tematy religijne i ogólnoludzkie. Odnosił sukcesy także w plastyce portretowej. Motywy religijne poruszał również w swoich rycinach, skupiając się na ostrych konturach kompozycji bez ich wypełniania i – podobnie jak w rzeźbie – stosując na przemian ekspresywność, archaizacje i prymitywizm. Te same tematy przewijały się w jego pastelach, akwarelach i obrazach olejnych. Ponadto tworzył także portrety, kompozycje kwiatowe i martwe natury w stylu późnego impresjonizmu. Jego prace znajdują się w Niemczech: Bremer Kunsthalle; w Polsce: Muzeum Okręgowe w Koninie, Muzea Narodowe w Krakowie i Warszawie oraz Muzeum Sztuki w Łodzi; w Stanach Zjednoczonych: Albright-Knox Art Gallery w Buffalo, w Nowym Jorku w Brooklyn Museum of Art, Jewish Museum, Dreyfuss-Glicenstein Foundation, Public Library oraz w YIVO Institut for Jewish Research, w Waszyngtonie w United States Holocaust Memorial Museum, Hirshhorn Museum and Sculpture Garden oraz w National Gallery of Art a także w Muzeum w Newark; w Izraelu: Museum of Art w Tel Awiwie i w Israel Bible Museum (do 1985 roku Glicenstein Museum) w Safed; poza tym w Ben Uri Collection w Londynie, w Centre Georges Pompidou w Paryżu, w Muzeum Polskim w Rapperswilu, w Galleria Nazionale d'Arte Moderna w Rzymie oraz w wielu innych międzynarodowych instytucjach.
Wystawy indywidualne:
Berlin: 1906 Galerie Schulte; 1914 Künstlerhaus / 1912 Brema, Kunsthalle / 1913 Hamburg, Galerie Commeter; Monachium, Galerie Heinemann / 1915 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1925 Rzym, Palazzo Venezia / 1926 Biennale w Wenecji / 1928-66 liczne galerie w Nowym Jorku / 1929 Chicago, Art Institute / Paryż: 1948 Petit Palais; 1953 Biblioteka Narodowa.
Wystawy zbiorowe:
1898, 1915, 1917 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / Paryż: 1900 Wystawa Światowa; 1906 Grand Salon / 1904, 1907 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / 1905, 1909 Monachium, Glaspalast / od 1907 Biennale w Wenecji / 1908 Rzym, Palazzo delle Esposizioni / 1932 Bruksela, Palais des beaux-arts.
Literatura:
Alfred Werner, Glicenstein, Tel Aviv 1963; Józef Sandel, Plastisze Kunst baj polnisze Jidn, Warszawa 1964; Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 16, 38; Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba żydów polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000; Tamara Sztyma, Henryk Glicenstein jako „artysta żydowski“, [w:] Studia o artystach XVIII-XX wieku, Toruń 2003, s. 117-139; Charlotte Snyder Sholod, Henry (Henoch) Glicenstein, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Koninie, Konin 2004; T. Sztyma-Knasiecka, [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LVI, München/Leipzig 2007, s. 148 i nast.; Charlotte Sholod, Tamara Sztyma, Life and work of Enrico Glicenstein, Stockbridge, Massachusetts, 2014.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 3, 00568 Henryk Glicenstein. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1889/matrikel-00568 (dostęp: 12.01.2018 r.)
Piotr Szubert, Henryk (Enoch, Enrico) Glicenstein (2003), na portalu Culture.pl (po polsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/henryk-enoch-enrico-glicenstein (dostęp: 12.01.2018 r.)
Jedno dzieło w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/docmetadata?id=13902&show_nav=true&full_screen=true# (dostęp: 12.01.2018 r.)
Axel Feuß, marzec 2018 r.
