Pochwalski, Kazimierz
Pochwalski, Kazimierz Teofil, polski malarz, członek „szkoły monachijskiej”. W latach 1878-1882 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). *25.12.1855 Kraków, †7.09.1940 tamże. Prawnuk malarza Marcina Pochwalskiego (1740?-1800); syn malarza Józefa Kaspra Pochwalskiego. (1816-1875); brat malarza Władysława Jana Pochwalskiego (1860-1924, członek „szkoły monachijskiej”); ojciec malarza Józefa Mikołaja Pochwalskiego (1888-1963, w latach 1912-1913 studiował na ASP w Monachium u malarza rodzajowego i figuratywnego Carla von Marra); stryj malarzy Stanisława (1896-1959), Kaspra (1899-1971) i Piotra Dobiesława Józefa (1909-1990) Pochwalskich; pradziadek malarki Barbary Pochwalskiej (1934-2002); dziadek stryjeczny malarki Doroty Pochwalskiej-Łukasiak (*1952). Był jednym z dwanaściorga dzieci Józefa Kaspra Pochwalskiego (1816-1875) i jego żony Marcjanny z domu Berg (1819-1891); pierwsze lekcje rysunku i malarstwa pobierał u ojca. W latach 1871-1876 kształcił się w krakowskiej Szkole Rysunku i Malarstwa (w 1873 roku przemianowanej na Szkołę Sztuk Pięknych), między innymi pod kierunkiem Jana Matejki (1838-1893, członek „szkoły monachijskiej”). W 1877 roku, uzyskawszy stypendium na wyjazd zagraniczny, udał się do Monachium. Dnia 4.05.1878 roku wstąpił do Klasy Technik Malarskich (Technische Malklasse) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował pod kierunkiem malarza rodzajowego i pejzażysty Otto Seitza (1846-1912) oraz malarza historycznego Sandóra (Alexandra von) Wagnera (1838-1919); studia ukończył ze srebrnym medalem w roku 1882. W 1879 roku przebywał przez pewien czas w Wiedniu, w 1881 roku w Rzymie. W 1882 roku wyjechał do Paryża; w paryskich galeriach i muzeach wykonywał swoje szkice; w latach 1883-1884 był uczniem Léona Bonnata (1833-1922). W latach 1885-1892 mieszkał w Krakowie. Przyjaźnił się z Henrykiem Sienkiewiczem (1846-1916), z którym w 1886 roku odbył podróż przez Bukareszt i Warnę do Konstantynopola (obecnie Stambuł), następnie do Grecji i Włoch oraz w 1891 roku do Egiptu. W 1887 roku poślubił Zofię Szarską (1868-1940), córkę krakowskiego kupca, z którą miał trójkę dzieci: Józefa Mikołaja, Marię i Jerzego (wszyscy jako dorośli zajmowali się malarstwem). Rok 1890 zapoczątkował kontakt z wiedeńskim dworem cesarskim. W 1891 roku, dwa lata po pierwszym sukcesie odniesionym na wystawie w wiedeńskim Domu Artystów (Künstlerhaus), został powołany do Wiednia. W latach 1894-1919 był profesorem szkoły malarstwa historycznego działającej przy tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Utrzymywał kontakty z austriackim środowiskiem dworskim, w tym z arcyksięciem Karolem Stefanem Habsburgiem i arcyksięciem Ottonem Franciszkiem Austriackim, któremu udzielał lekcji malarstwa. W 1897 roku był współzałożycielem Secesji Wiedeńskiej. W 1900 roku został odznaczony Austriackim Orderem Franciszka Józefa. Około roku 1909 pełnił funkcję radcy dworu. W 1915 roku był współorganizatorem wystawy sztuki polskiej w Wiedniu.
. W 1919 roku osiadł w Krakowie. Odtąd odbywał liczne podróże po Polsce w celu portretowania dygnitarzy i znanych osobistości (często bywał w Wielkopolsce, w latach 1926, 1930 i 1931 był w Warszawie). W 1938 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. – Pochwalski we wczesnym okresie swojej twórczości tworzył pod wpływem „szkoły monachijskiej”, malując sceny rodzajowe o tematyce chłopskiej, np. „Żniwiarki”, „Para pastuszków” (patrz zdj. tytułowe, obie prace z 1879 roku), „Lirnik przed chatą”, 1887 (wszystkie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie) czy „Lirnik” (1885, Galeria Narodowa we Lwowie), wnętrza oraz typy ludowe jak „Rusin”, 1877, Muzeum Narodowe w Warszawie. Poza tym malował leśne i górskie pejzaże, martwe natury oraz kompozycje kwiatowe. Pochwalski zasłynął jednak głównie jako portrecista, szczególnie, gdy po portretach członków rodziny i przyjaciół, które powstały w pierwszym okresie krakowskim artysty („Henryk Sienkiewicz”, 1885), sporządzając portret rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego „Józefa Szujskiego” (1886), zapoczątkował cykl ponad 550 konterfektów wybitnych osobistości. W latach 1887-1891 namalował ponad dwadzieścia portretów uczonych, literatów, arystokratów i właścicieli majątków ziemskich, wielokrotnie wyróżnianych na wystawach w Monachium, Berlinie, Wiedniu i Paryżu, zyskując reputację portrecisty o europejskiej randze. Od 1893 roku pracował na dworze w Wiedniu, sporządzając oficjalne portrety cesarza i austriackich arcyksiążąt; wykonał także setki portretów przedstawicieli rządu, uniwersytetu, arystokracji i świata finansów z Wiednia i Galicji. Od 1919 roku sporządził w Krakowie około 120 portretów wysokich rangą polityków, profesorów, arystokratów i właścicieli majątków ziemskich oraz członków własnej rodziny, a także autoportrety („Portret własny z paletą”, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie). Postacie na jego portretach wyłaniają się z ciemnego tła, są niezwykle wymodelowane, przez co wyglądają niemalże jak żywe. Poza tym zdradzają zamiłowanie artysty do wiernego oddawania szczegółów i świetnie oddają charakterystykę i fizjonomiczne podobieństwo portretowanych osób; współcześni krytycy widzą w Pochwalskim następcę Bonnata. Jego prace znajdują się między innymi w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Kielcach i Poznaniu, w Muzeum Okręgowym w Lesznie, w Muzeum Historii Wojskowości (Heeresgeschichtliches Museum) w Wiedniu, Galerii Narodowej w Lwowie (obecnie Lwiw), a także w licznych nieudokumentowanych zbiorach instytucji publicznych i kolekcjach prywatnych w Polsce i Austrii.
Wystawy zbiorowe:
Od 1877 roku Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / od 1882 roku Wiedeń, Künstlerhaus / w latach 1890-1893 Monachium, Glaspalast.
Literatura:
Polski Słownik Biograficzny, Tom XVII, 1982-1983; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 12, 58; Jolanta Polanowska, Kazimierz Pochwalski. Portrecista cesarza Franciszka Jósefa I., [w:] „Biuletyn historii sztuki”, 61, 1999, s. 379-396; Artyści ze szkoły Jana Matejki. Wystawa Jubileuszowa w 80. Rocznicę Początków i w 20. Rocznicę Restytucji Muzeum Śląskiego w Katowicach, katalog wystawy, Muzeum Śląskie, Katowice 2004; Laura Dyczko, Akademia. Mistrz. Uczniowie, katalog wystawy, Płocka Galeria Sztuki, Płock 2010; Ewa Houszka, Piotr Łukaszewicz, Malarstwo polskie od baroku do modernizmu, katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2013; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2015; J. Polanowska, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom 96, Berlin, Boston 2017, s. 177 i nast.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 03544 Kasimir Pochwalski. Dostęp w Internecie: https://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1878/matrikel-03544
Strona internetowa poświęcona malarskiej dynastii Pochwalskich. Dostęp w Internecie: http://www.pochwalski.edu.pl/articles.php?article_id=59
Rose Biernacka, Kazimierz Teofil Pochwalski, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny. Dostęp w Internecie: http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/kazimierz-teofil-pochwalski
8 prac artysty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Pochwalski%2C+Kazimierz+Teofil&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2
6 prac artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek”. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pochwalski_Kaz/Index.htm
12 prac artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=648&page=1
Liczne prace artysty wystawione na aukcjach na portalu artnet.com. Dostęp w Internecie: http://www.artnet.com/artists/kazimierz-pochwalski/past-auction-results
4 prace artysty na portalu Domu Aukcyjnego Desa Unicum, Warszawa. Dostęp w Internecie: https://desa.pl/pl/search/archive?q=Kazimierz%20Pochwalski
13 prac artysty na portalu Domu Aukcyjnego Agra Art, Warszawa. Dostęp w Internecie:
(dostęp do źródeł online: 20.07.2018 r.)
Axel Feuß
