Pruszkowski, Witold
Pruszkowski, Witold, polski malarz i rysownik, członek „szkoły monachijskiej”. W latach 1868-1872 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). *14.01.1846 Berszad (obecnie w Ukrainie), †10.10.1896 Budapeszt. Syn zamożnego arystokraty Teofila Pruszkowskiego i jego żony Julii z Doninowskich. Dzieciństwo spędził w Odessie. W latach 1860-1864 mieszkał z rodziną w Szwajcarii, Belgii oraz we Francji: początkowo w normandzkim Dieppe (nauka w tutejszym gimnazjum). Od 1866 roku przebywał w Paryżu, gdzie pobierał pierwsze lekcje malarstwa u polskiego portrecisty Tadeusza Goreckiego (1825-1868). Dnia 14.05.1868 roku wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej (Antikenklasse) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował do 1872 roku pod kierunkiem malarza historycznego Hermanns Anschütza (1802-1880), malarza historycznego i figuratywnego Alexandra Strähubera (1814-1882) i malarza historycznego Sandóra (Alexandra von) Wagnera (1838-1919). W Monachium zetknął się po raz pierwszy z polską literaturą okresu romantyzmu oraz zainteresował się symbolistycznym malarstwem Szwajcara Arnolda Böcklina (1827-1901; w latach 1871-1874 w Monachium); przyjaźnił się z Aleksandrem Gierymskim (1850-1901, członek „szkoły monachijskiej”), polskim malarzem, który od jesieni 1869 roku studiował w Monachium i którego Pruszkowski portretował około 1889 roku, przypuszczalnie w Monachium (olej, Muzeum Narodowe w Warszawie). Prawdopodobnie w 1872 roku artysta udał się do Krakowa, gdzie w latach 1873-1876 chodził jako wolny słuchacz na zajęcia Jana Matejki (1838-1893, członek „szkoły monachijskiej”) w Szkole Sztuk Pięknych. W Krakowie mieszkał do 1882 roku, po czym wraz z rodziną przeniósł się do pobliskiej wioski Mników, pozostawiając jednak w mieście swoją pracownię; bliska przyjaźń łączyła go z przedstawicielem polskiego symbolizmu Jackiem Malczewskim (1854-1929), który w Monachium przebywał od listopada do kwietnia 1886 roku. W 1890 roku Pruszkowski przebywał u rodziny w Lwowie (obecnie Lwiw). W 1891 roku wraz z chorym na gruźlicę bratem udał się do Algieru, Tunisu i Włoch. W 1892 roku został przewodniczącym komitetu budowy krakowskiego pomnika zmarłego w 1867 roku w Paryżu malarza Artura Grottgera (1837-1867). Od czasu wypadku w 1893 roku zmagał się z nieuleczalnym zapaleniem kości oraz jego fizycznymi i psychicznymi konsekwencjami. W 1896 roku wyjechał wraz z rodziną do Kołomyi (obecnie w Ukrainie), po czym kontynuując podróż, udał się do Budapesztu, gdzie w stanie wyczerpania został odnaleziony na tamtejszym dworcu i przewieziony do szpitala, w którym zmarł kilka dni później. – Pruszkowski malował sceny rodzajowe z życia codziennego wsi lub przedstawiające wiejskie obyczaje o raczej figuralnym charakterze („Kiedy ranne wstają zorze”, 1876; „Chłop w sukmanie”, ok. 1874-1880, oba w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie; „Przy studni”, 1882, Muzeum Narodowe w Poznaniu). Podobny charakter mają również jego portrety, na których przedstawia sylwetki aranżowane w przestrzeni („Portret siostry artysty”, 1875; „Portret syna artysty z psem”, 1881, oba w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Jest to wczesna twórczość Pruszkowskiego, która nawiązuje stylistycznie do realizmu „szkoły monachijskiej”, aczkolwiek wykazuje już tendencje impresjonistyczne. Poza tym ujawnia skłonność do przenośnych, symbolicznych czy nawet fantastycznych interpretacji, za pomocą których idealizuje swoje sceny rodzajowe („Rusałki”, 1877; „Sielanka”, 1880, oba w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie). Stąd już niedaleko do czysto symbolicznych tematów („Nimfy wodne”, 1877; „Spadająca gwiazda”, 1884, patrz zdj. tytułowe), inspirowanych spuścizną Böcklina lub zainteresowaniem twórczością Malczewskiego i europejskim symbolizmem oraz nawiązujących do baśni, mitów, legend lub wierzeń ludowych („Zaduszki. Godzina duchów”, 1888-1889; wszystkie wymienione dzieła w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Romantyczną nastrojowość odnaleźć można także w jego pejzażach, zwłaszcza tych, które przedstawiają krajobrazy na przełomie dnia i nocy lub w nastrojowym świetle księżyca („Krajobraz księżycowy”, 1870, Muzeum Górnośląskie, Bytom). Ważne znaczenie w twórczości Pruszkowskiego odgrywają dzieła poświęcone tematom patriotyczno-martyrologicznym inspirowane polską poezją romantyczną, np. poematem „Anhelli” (1837) Juliusza Słowackiego, gdzie ofiarę i zmartwychwstanie narodu polskiego odzwierciedla los sybirskich zesłańców („Anhelli, przed śmiercią”, 1889, pastel, Muzeum Narodowe w Warszawie). Część swoich reprezentacyjnych, całopostaciowych portretów artysta stworzył pod wpływem twórczości Édouarda Maneta („Portret Kazimierza Bartoszewicza”, 1876, Muzeum Sztuki w Łodzi). Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Poznaniu, a także w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu w Krakowie, w Muzeum Sztuki w Łodzi, w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu oraz w Galerii Narodowej w Lwowie i w Muzeum Sztuki w Irkucku.
Wystawy indywidualne:
1897 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Lwów (obecnie Lwiw): 1897, 1934 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych; 1903 Salon Latoura / Warszawa: 1897 Salon Krywulta; 1935 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.
Wystawy zbiorowe:
Kraków: 1872-1893 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Lwów (obecnie Lwiw): 1875, 1876, 1879, 1883, 1886, 1892 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych; 1894 Pałac Sztuki, Powszechna Wystawa Krajowa / Warszawa: 1880-1891 Salon Krywulta; 1898 Sale Redutowe, Wystawa retrospektywna nieżyjących malarzy polskich / 1879 Monachium, Glaspalast, Międzynarodowa Wystawa Sztuki / Berlin 1891, 1896 (złoty medal) Międzynarodowa Wystawa Sztuki; 1895 Wielka Berlińska Wystawa Sztuki / 1893 Chicago, Światowa Wystawa Kolumbijska (srebrny medal) / Paryż: 1900 Galeria Georgesa Petita, Wystawa retrospektywna malarstwa polskiego.
Literatura:
Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVIII, 1984-1985, s. 606; Dorota Suchocka i inni, Witold Pruszkowski. Katalog wystawy monograficznej, katalog, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań1992; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 9, 59; Łukasz Kossowski, Elżbieta Charazińska, Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890-1914, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1996; Dirk Teuber, Impressionismus und Symbolismus. Malerei der Jahrhundertwende aus Polen, katalog wystawy, Staatliche Kunsthalle Baden-Baden, 1997; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Muzeum Okre̜gowe w Suwałkach, Suwałki 2015; E. Micke-Broniarek, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom 97, Berlin, Boston 2018, s. 97 i nast.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02414 Witold Prusskowski (sic!). Dostęp w Internecie: https://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1868/matrikel-02414
Liczne prace artysty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Pruszkowski%2C+Witold&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2
Rose Biernacka, Witold Pruszkowski, [w:] Internetowy polski słownik biograficzny. Dostęp w Internecie: http://ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/witold-pruszkowski
Ewa Micke-Broniarek, Witold Pruszkowski (2005), na portalu culture.pl. Dostęp w Internecie: https://culture.pl/pl/tworca/witold-pruszkowski
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek”. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pruszkowski_W/Index.htm
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=670&page=1
4 prace artysty na portalu Domu Aukcyjnego Agra Art, Warszawa. Dostęp w Internecie: http://www.agraart.pl/htdocs/english/new/gallery.php?off=0&curr=PLN&sch=1&ord=cu&s=1&gal=1&id_malarza=219
(dostęp do źródeł online: 25.07.2018 r.)
Axel Feuß, lipiec 2018 r.
