Strony Pełny tekst

„Obóz Polaków“ w miejscowości Lahde nad Wezerą

Od momentu przekroczenia Renu przez 21. Grupę Armii aliantów pod koniec marca 1945 roku, tuż za nacierającymi wojskami lądowymi postępowały szeregi tak zwanych „Military Government Detachments“ (oddziały Zarządu Wojskowego), które podczas zajmowania północno-zachodnich Niemiec natychmiast przejmowały nieograniczoną władzę na wszystkich szczeblach administracji, od powiatów wzwyż. Do głównych zadań tych oddziałów należało: „Przywrócenie oraz zachowanie prawa i porządku, nadzór i opieka nad „Displaced Persons“, ochrona mienia będącego własnością aliantów, uwięzienie zbrodniarzy wojennych, wykorzenienie ideologii nazistowskiej oraz zorganizowanie i uruchomienie zaufanej administracji niemieckiej“. (SHAEF, Handbook for Military Government in Germany, prior to defeat or surrender, December 1944).

„DPAC Lahde“, obóz „Lahde“, miejscowość Lahde. Dwaj DP-isi pozują do pamiątkowego zdjęcia przed „Hotel Tonne“ (na drugim planie). Na początku znajdowała się tu główna kwatera 65. i 129. zespołu organizacji UNRRA.

Prawa do zdj.: Russell Panczenko

Sposób postępowania brytyjskich władz okupacyjnych wobec DP-isów narodowości polskiej uwzględniał swego czasu - zapewne z uwagi na politykę zagraniczną - udział polskich oddziałów piechoty i jednostek lotniczych pod alianckim dowództwem w walkach drugiej wojny światowej przeciw III Rzeszy. Niektóre z tych oddziałów pozostają w służbie brytyjskiej armii również bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. W skład „Brytyjskiej Armii Renu“ (British Army of The Rhine, w skrócie BAOR) wchodzą także nowo utworzone jednostki cywilne, takie jak Civil Mixed Labour Organisation (CMLO) czy też Mixed Service Organisation (MSO). Zatrudniani w nich są również polscy DP-isi.

Struktura organizacyjna i funkcjonowanie „DPAC Lahde“, problemy repatriacji

Dnia 9.5.1945 roku, 65 zespół UNRRA przejmuje administrację „DPAC Lahde“. Według brytyjskich danych liczba osób przebywających w obozie pod koniec maja 1945 roku sięga 20.000 DP-isów. Według niemieckich danych, aż do likwidacji „DPAC Lahde“, żyło w obozie od 12 000 do 17 000 „obcokrajowców pozbawionych ojczyzny“. Początkowo kierownictwo obozu z ramienia UNRRA, reprezentowane przez dyrektora UNRRA i jego zastępcę, jest obsadzane obywatelami brytyjskimi. Z biegiem czasu stanowisko dyrektora UNRRA - od około 1947 roku - obejmuje obywatel narodowości polskiej.

Każdemu obozowi, wchodzącemu w skład „DPAC Lahde“, w którym od roku 1945 w coraz większej mierze przeważają polscy DP-isi, nadawana zostaje indywidualna struktura organizacyjna, którą tworzą: burmistrz DP-isów, rada gminy i policja obozowa. W obozach zawierane są związki małżeńskie i rodzą się dzieci. Okoliczne cmentarze stają się miejscem pochówku zmarłych DP-isów. Funkcjonowanie „DPAC Lahde“ zapewniają DP-isi zatrudniani między innymi w administracji, w zarządzaniu obozami zaopatrzeniowymi, w szkolnictwie i służbie zdrowia, a także jako rzemieślnicy bądź jako niewykwalifikowana siła robocza. Wynagrodzenie za pracę jest wypłacane w niemieckiej walucie - pod brytyjskim nadzorem - przez administrację okręgu urzędowego Lahde.

Nauka w polskich szkołach zostaje wprowadzona już w maju 1945 roku, najpierw na terenie obozu w miejscowości Cammer. W lipcu rozpoczynają się polskie lekcje w miejscowościach Bierde, Frille, Ilserheide, Lahde, Raderhorst i Wietersheim. Polscy nauczyciele są na liście płac organizacji UNRRA.

Opiekę lekarską wraz z opieką stomatologiczną nad DP-isami zapewniają szpitale utworzone w miejscowościach Lahde, Frille i Bad Hopfenberg. Z kościoła ewangelickiego w miejscowości Lahde korzystają także katoliccy księża z parafii prowadzącej działalność duszpasterską dla DP-isów. Zawarte między zachodnimi sojusznikami i Rosją porozumienie w sprawie priorytetowego traktowania kwestii repatriacji DP-isów narodowości rosyjskiej z zachodnich stref okupacyjnych zaczęto realizować w maju 1945 roku; do września akcja była w znacznej mierze zakończona.

Przewidziana przez zachodnich sojuszników natychmiastowa repatriacja DP-isów narodowości polskiej spełzła jednak na niczym. Agresja Niemiec w 1939 roku oraz walki podczas wycofywania się wojsk pod koniec II wojny światowej spowodowały ogromne zniszczenia w polskiej infrastrukturze. W wyniku przesunięcia terytorium Polski na zachód, pierwotnie polska część na wschodzie kraju przestała istnieć. Część polskich DP-isów staje się bezpaństwowcami. Zajęcie Polski przez wojsko rosyjskie wiąże się z wprowadzeniem w Polsce komunizmu. Taka perspektywa powoduje, że polscy DP-isi - podobnie jak i osoby z krajów nadbałtyckich - tłumnie sprzeciwiają się repatriacji i wolą wyemigrować do obcego kraju. Główna kwatera brytyjskich władz okupacyjnych akceptuje tę postawę, co z kolei sprawia, że obozy DP-isów jeszcze przez pewien czas funkcjonują.