Śladami sztuki po okrucieństwach Auschwitz. Relacja z podróży studyjnej

Przystanek 3: Kraków, czyli epilog podróży

Po urozmaiconych, pouczających, ale i wyczerpujących dniach, wizyta studyjna kończy się w Krakowie - dawnym mieście królewskim, oddalonym od Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau zaledwie o godzinę jazdy. Pełna turystów starówka miasta wydaje się jednak być odległa od Miejsca Pamięci o tysiące lat świetlnych. Ale także tu, w tym miejscu z tak wspaniałą przeszłością, jest wiele lokalizacji, gdzie można napotkać ślady prześladowań społeczności żydowskiej i okrucieństw Shoah oraz artystycznej działalności poświęconej tym kwestiom.

Ostatnim, kulminacyjnym punktem podróży jest spotkanie z ocalałą z Auschwitz Lidią Maksymowicz. Była ona jednym z dzieci, nad którymi Josef Mengele znęcał się pod pretekstem nauk medycznych. Lidia, uśmiechając się łagodnie, staje przed grupą, która w napięciu – i z uczuciem szacunku – zebrała się w sali Żydowskiego Muzeum Galicja. Przysłuchujący się jej opowieści czują, że prelegentka nie po raz pierwszy opowiada swoją historię. Historię dziewczynki, która zdaniem badaczy była najdłużej żyjącym dzieckiem w Auschwitz. Po wyzwoleniu obozu 27 stycznia 1945 Lidia trafiła do rodziny w Oświęcimiu, dorastała tam i dopiero po kilku latach spotkała swoją biologiczną matkę, która przez pewien czas mieszkała na terenie ówczesnego Związku Radzieckiego. Lidia opowiada o Mengelem, także o innych złoczyńcach, choćby takich jak Amon Göth[12], ale to nie te opowieści poruszają emocjonalnie. Nieoczekiwanie łzy napływają zebranym na widowni osobom do oczu, gdy słyszą opisy codziennych, dla nich zupełnie oczywistych sytuacji - na przykład jak to jest po raz pierwszy od lat obudzić się we własnym ciepłym łóżku.

Naoczni świadkowie służą dowodami na temat wydarzeń z przeszłości. Ale i oni powoli znikną spośród nas. I co wtedy pozostanie?

Jednak znacznie ciekawszym pytaniem pozostaje to, jak powinniśmy działać, aby zapobiec zapomnieniu? Wyjazd studyjny z ramienia IBB i Centrum „Porta Polonica” dowiódł przynajmniej jednego, że dyskusje i rozważania o sztuce to prawdopodobnie dobry początek poszukiwań odpowiedzi na to ważne pytanie.

Andrea Lorenz, styczeń 2020 roku