Helena Bohle-Szacki. Moda – sztuka – pamięć

Sztuka

Był początek lat 70., kiedy Helena Bohle-Szacki zaczęła na serio zajmować się sztuką. Do końca życia stworzyła ponad 300 rysunków na papierze i kartonie. Całe jej dzieło obejmuje kilka zasadniczych, różniących się od siebie obszarów tematycznych – od obrazów inspirowanych formacjami geologicznymi i formami organicznymi, poprzez wizerunki drzew i wycinków krajobrazu po abstrakcje geometryczne (il. 8-24). Jednak jej rozwój artystyczny nie przebiegał linearnie, artystka stale sięgała do różnych środków, mieszała je, akcentowała elementy narracyjne bądź odwrotnie, pracowała nad zadaniami abstrakcyjnymi. „Usiłuję na przykład poprzez zupełnie niepoprawną, wariacką perspektywę osiągnąć szczególną dynamikę i głębię. Jednak w tym formalnym problemie mieści się też chęć pokazania mojego świata. W tym, co robię, jest ogromny szacunek do kosmosu, a zarazem ledwie przeczuwana mistyka i rozpoznanie nieważności naszej małej egzystencji” – mówiła[12].

Krytycy sztuki, poeci i publicyści wypowiadający się na temat twórczości Heleny Bohle-Szackiej szukali różnych ujęć, sięgali do metafor i formułowali własne, nie zawsze pokrywające się interpretacje.

Katarzyna Siwerska, historyczka sztuki i współkuratorka wystawy „Helena Bohle-Szacka. Mosty / Die Brücken“, prezentowanej od połowy czerwca do końca sierpnia 2017 roku w białostockiej Galerii im. Sleńdzińskich, pisze o pierwszych berlińskich pracach artystki: „Cechą, która wyróżnia jej abstrakcje z lat 70. i początku lat 80., jest kompozycja otwarta. Niektóre elementy jej prac wyglądają, jakby miały za chwilę spłynąć z kartki. Helena Bohle-Szacka rysuje kokony i zgrubienia, biomorficzne plamy, których płynne linie nawiązują do form znanych z natury. Zdeformowane kształty są jak narośla, nowotwory, kołtuny, zwyrodnienia. Artystka zaciera granicę między tym, co ludzkie, a tym, co roślinne”.[13] Tymczasem pisarz i dziennikarz Andrzej Więckowski, autor tekstu do katalogu berlińskiej wystawy Bohle-Szackiej w roku 1994, zauważa: „Artystka już w swoich pierwszych pracach interesowała się wewnętrzną dynamiką form, przyłapując jakby ewolucję na przejściu form geologicznych w biologiczne”.[14]

W trakcie tej pierwszej fazy artystka tworzyła obrazy technikami mieszanymi – rysowała piórkiem, wykonywała kolaże z wykorzystaniem białej bibułki lub folii aluminiowej, biało-czarne rysunki opatrywała czerwonymi plamami lub paskami. W okresie późniejszym abstrakcje biologiczne ustąpiły motywom figuratywnym, a na płaszczyźnie obrazu zaczęły pojawiać się pnie drzew, oderwane konary, skały, kamienie. Zarazem artystka coraz częściej sięgała do języka geometrii, który towarzyszył elementom pozornie realistycznym. I wreszcie równolegle tworzyła czysto abstrakcyjne kompozycje geometryczne. 

Spora grupa obrazów obejmuje prace z precyzyjnie kreślonym motywem drzewa, oczywiście wzbogaconym o akcenty geometryczne. „Drzewa Heleny Bohle-Szackiej przedstawione są pojedynczo, czasem na tle surowego, skalistego krajobrazu. Niektóre z nich zamknięte są w prostokątnej ramie. Umieszczenie drzewa na środku kartki potęguje jego wyizolowanie, wzmacnia poczucie pustki. Zamknięcie drzew w figurach geometrycznych pozbawia je oddechu, więzi”[15], pisze Katarzyna Siwerska, która w osamotnieniu nierzadko okaleczonych drzew widzi dalekie echo biografii artystki.

Inaczej relację między elementami abstrakcji i przedmiotowości w tej sztuce opisuje Andrzej Więckowski: „Drzewa, kamienie, pejzaże górskie nie opowiadają w tych grafikach swej realistycznie pojętej urody, ale na równi z trójkątami, kołami, kwadratami i geometrycznymi bryłami biorą udział w genezis form. Nie są realne, tylko idealne. Są niejako ideami drzew, kamieni i pejzaży górskich, poczętymi z pierwotniejszych i bardziej uniwersalnych form geometrycznych”.[16]