Hermann Scheipers

„W porządku!” mówi po polsku i bez akcentu Hermann Scheipers, kiedy proponuję opublikowanie licznych zdjęć z jego prywatnego archiwum na portalu internetowym Porta Polonica. Hermann Scheipers jest katolickim księdzem. 24 lipca 2015 r. skończy 102 lata. Wśród Polaków mieszkających w Niemczech cieszy się zasłużonym szacunkiem. Wyjątkowe zaangażowane w sprawy polskich robotników przymusowych było przyczyną jego aresztowania w 1940 r., a później uwięzienia w obozie koncentracyjnym w Dachau. Tylko dzięki pomocy jego siostry bliźniaczki Anny udało mu się uniknąć komory gazowej.

Dziś rozmawiamy w jego rodzinnym Ochtrup w Westfalii o niezwykłych kolejach losu i cierpieniach doznanych pod dwoma niemieckimi dyktaturami. Od razu ma się wrażenie, że ksiądz chętnie o tym opowiada. Jego głos nieco się łamie, lecz wciąż bije od niego ogromna siła, przekonanie i pewność siebie, które z pewnością pomogły mu przetrwać piekło obozu koncentracyjnego i pozwoliły uciec z marszu śmierci po ewakuacji obozu w 1945 r. (por. rozmowa Jacka Barskiego z Hermannem Scheipersem przeprowadzona 12 maja 2015 r. w Ochtrup – mediateka).

Hermann Scheipers jest człowiekiem czynu i idei. I człowiekiem głębokiej wiary. Widać to już na zdjęciach portretowych wykonanych na przestrzeni całego wieku, z których spogląda niezłomnie, z charyzmą i wewnętrznym przekonaniem, wiedząc, dokąd zmierza. Delikatny, niemal tajemniczy uśmiech, nawet na fotografiach z obozu koncentracyjnego, niesie z sobą poczucie ufności i radości, wyraża jego chrześcijańskie credo życiowe, że wiara nie zna lęku.

Hermann Scheipers urodził się 24 lipca 1913 r. w Ochtrup. W 1928 r. zdał maturę w Reihne. Rok później symbolicznie pożegnał się z dotychczasowym życiem. W pierwszą rocznicę matury wyrzucił stare zeszyty do rzeki Ems i postanowił zostać księdzem. Zachował przy tym otwartość na świat, zainteresowanie innymi kulturami i językami. Objechał na rowerze Francję, a za pomocą fortelu udało mu się zdobyć miejsce na rejs do Norwegii organizowany przez nazistowską organizację „Kraft durch Freude”.

1 sierpnia 1937 r. przyjął święcenia kapłańskie w katedrze św. Piotra w Budziszynie. Działalność kapłańską rozpoczął w Hubertusburg pod Lipskiem, gdzie nawiązał wiele znajomości z żyjącymi tam Polakami. W swojej książce „Gratwanderung” / Balansując na krawędzi/ opisał pewne zdarzenie warte wspomnienia w tym miejscu: „W 1939 r. zabrałem swoim samochodem Polkę, która chciała się dostać do polskiej ambasady w Lipsku. Było to zaraz po nocy kryształowej. Jechaliśmy po odłamkach rozbitych szyb wystawowych. Wielu Żydów stało w wodach rzeki Pleiße, a dziedziniec ambasady pełen był polskich Żydów szukających tam schronienia.”[1]

Po napaści Niemiec na Polskę i wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 r. ksiądz po raz pierwszy uświadomił sobie ogrom nieszczęścia, jakie Niemcy sprowadzili na Polaków, deportując ich do Niemiec do pracy przymusowej. Polakom nie wolno było brać udziału w niemieckich nabożeństwach. A ponieważ nie istniał jednoznaczny zakaz odprawiania nabożeństw dla Polaków, Scheipers bez namysłu zorganizował więc dla nich posługę duchową. Z pomocą tłumacza z obozu pracy przymusowej w Mahlis, który przetłumaczył liturgię na język polski, przygotował specjalne nabożeństwo dla Polaków. Stało się to przyczyną donosu, jaki burmistrz Wermsdorfu złożył wówczas na Scheipersa do lipskiego gestapo.

W 1940 r. Scheipersa wezwano na przesłuchanie, a ponieważ nie chciał zaprzeć się swojej wiary, kapłańskiego powołania i odstąpić od posługi pasterskiej sprawowanej dla polskich robotników przymusowych, został aresztowany. Szczytem cynizmu było wręczenie mu nakazu aresztowania prewencyjnego 24 grudnia 1940 r. o godz. 16.00. Tak zaczęło się jego męczeństwo w nazistowskich Niemczech. 28 marca 1941 r. Scheipersa przewieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie w bloku nr 26 stłoczono ponad tysiąc księży i duchownych, którzy codziennie cierpieli zniewagi i szykany.

 

Ogółem w obozie koncentracyjnym Dachau więziono dwa tysiące siedemset dwadzieścia osób duchownych. Tysiąc trzydziestu czterech księży straciło tam życie. W szczególnie trudnej sytuacji znajdowali się polscy księża, bo to ich, jak wspomina Scheipers, dosięgło okrucieństwo więźniów funkcyjnych o korzeniach komunistycznych. Kiedy doszło do ich izolacji i zakazu odprawiania codziennej mszy, Scheipers odważnie przemycał im wino i hostie.

Wiele lat później Scheipers był konsultantem Volkera Schlöndorffa, laureata Oskara, kiedy reżyser kręcił film „Dziewiąty dzień” oparty na autobiograficznej powieści Jeana Bernarda „Bloc des prêtres 25487”/Blok księży 25487/ o losie duchownych w obozie koncentracyjnym Dachau.

13 sierpnia 1942 r. Anna, bliźniacza siostra Scheipersa, uratowała go przed śmiercią w komorze gazowej. Anna po tajnym spotkaniu z bratem w obozie Dachau, udała się z prywatną wizytą do urzędnika odpowiedzialnego za uwięzionych księży w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy w Berlinie. Po dramatycznej rozmowie uzyskała zapewnienie, że jej brat nie zostanie zagazowany. Obietnica obejmowała też wszystkich pozostałych księży. Faktycznie od tej chwili w Dachau zaprzestano skazywania duchownych na śmierć w komorze gazowej. Anna Scheipers uratowała życie nie tylko swojemu bratu, lecz także pięciuset innym duchownym.

W obozie koncentracyjnym Dachau Scheipers nieustannie był świadkiem okrucieństwa i śmiertelnych eksperymentów na ludziach. Zanurzając w lodowatej wodzie więźniów zamierzano np. określić granicę dopuszczalnego wychłodzenia organizmu, żeby opracować specjalny kombinezon dla wojska. Scheipers tak o tym pisał: „Wszyscy zmarli, kiedy ich organizmy schłodzono do temperatury 27°C. Tylko jeden Rosjanin wytrwał do temperatury 17°C.” Głęboka wiara i wewnętrzne przekonanie nie pozwoliły Scheipersowi na zobojętnienie. Wprost przeciwnie nadzieja nigdy go nie opuszczała. Ksiądz niestrudzenie pomagał współwięźniom, a zwłaszcza polskim duchownym. Od tego czasu datuje się również jego zainteresowanie językiem rosyjskim.

W obawie przed nacierającymi wojskami alianckimi w kwietniu 1945 r. przystąpiono do ewakuacji obozu koncentracyjnego w Dachau. Dla więźniów był to początek marszu śmierci. 27 kwietnia 1945 r. Scheipersowi udało się uciec z marszu śmierci i ukryć na probostwie w Starnberg. Po zakończeniu wojny Scheipers otrzymał dowód osobisty wystawiony 16 maja 1945 przez amerykańskie władze okupacyjne w Starnberg. Do dziś ów dowód stanowi dla niego nieomal relikwię.

Po powrocie i prawie rocznym pobycie w Ochtrup objął w 1946 r. urząd wikariusza w Radebeul, później Pirnie, Wilsdruff oraz Schirigswalde w diecezji miśnieńskiej i dostał się pod rządy drugiej niemieckiej dyktatury Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Mimo szykan pozostał w swojej parafii, a nawet w 1956 r. udało mu się zbudować pierwszy nowy kościół w NRD, tj. kościół parafialny w Wilsdruff.

W 1974 r. w Czechosłowacji zmarł kardynał Štěpán Trochta, z którym Scheipers zaprzyjaźnił się w obozie koncentracyjnym w Dachau. Trochta, który podobnie jak Scheipers doznał prześladowań od obu dyktatur (w Czechosłowacji więziono go przez siedem lat), objął w 1948 r. urząd biskupa litomierzyckiego. Jego pogrzeb stał się wydarzeniem politycznym i demonstracyjnym zjazdem kardynałów i biskupów z Europy wschodniej, uczestniczyło w nim ponad trzy tysiące osób. Czechosłowackie służby bezpieczeństwa wprowadziły zakaz wygłaszania mów pogrzebowych, którego Scheipers nie zamierzał przestrzegać i wygłosił spontaniczną przemowę w języku niemieckim: „Drogi bracie i towarzyszu niedoli w obozie koncentracyjnym w Dachau! Od młodości służyłeś naszemu Panu, Jezusowi Chrystusowi, wiernie i odważnie towarzyszyłeś mu w drodze krzyżowej. Niezmordowanie walczyłeś o wolność wiary i kościoła, nie lękając się gróźb nieprzyjaciół, za co spotkało Cię więzienie i ciężkie katusze. Teraz Pan obdarza Cię swoim pokojem i koroną wiecznego życia.”[2] Ponadto Scheipers zatroszczył się o wieniec złożony w imieniu byłych więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau. Napis na wstędze głosił po czesku i niemiecku: „Nasz Pan Jezus Chrystus obdarza Cię koroną zwycięstwa – niemieccy kapłani, którzy wraz z Tobą cierpieli w obozie koncentracyjnym w Dachau”. Wieniec znajdował się blisko trumny, więc trudno go było przeoczyć. W uroczystościach pogrzebowych, milcząc, wziął również udział arcybiskup krakowski, kardynał Karol Wojtyła, który cztery lata później został papieżem Janem Pawłem II, co zdecydowanie przyczyniło się do upadku systemu komunistycznego we wschodniej Europie.

Hermann Scheipers powrócił do Republiki Federalnej Niemiec dopiero w sierpniu 1983 r. po przejściu na emeryturę, a do Ochtrup w 1990 r. Właśnie tam 22 listopada 2002 r. wręczono jemu i jego siostrze bliźniaczce Annie Krzyż Zasługi Niemieckiej Republiki Federalnej (Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi). 26 listopada 2013 r. odznaczono go Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Hermann Scheipers jest obywatelem honorowym Ochtrup, Wilsdruff oraz Williamsport (USA).

Hermann Scheipers zmarł w Ochtrup 2. czerwca 2016 r.

Jacek Barski, czerwiec 2015 r.

Lista księży – męczenników, którą Hermann Scheipers ułożył na podstawie osobistych wspomnień i badań:

 

Odeszli męczeńską śmiercią z powodu udzielenia robotnikom przymusowym pomocy duchowej lub humanitarnej:

Adametzki Josef (Breslau/Wrocław), zmarł w 1944 obozie koncentracyjnym Auschwitz

Aeltermann Johnnes (Danzig/Gdańsk), zastrzelony w 1939 r. w Gdańsku (wówczas Danzig)

Bioly Peter (Leitmeritz/Litomierzyce), zagazowany w 1942 r. w Hartheim-Dachau

Boehm Franz (Köln/Kolonia), zmarł w 1945 r. w Dachau

Drosdek Paul (Breslau/Wrocław), zmarł w 1945 r. w więzieniu w Magdeburgu

Drosniak Peter (Misjonarz Najświętszego Serca Jezusowego), zmarł w 1945 r. w Rosji

Fränznick Anton (Freiburg), zmarł w 1944 r. w Dachau

Froehlich August (Berlin), zmarł w 1942 r. w Dachau

Görsmann Gustav (Osnabrück), zmarł w 1942 r. w Dachau

Guzy Johann (Breslau/Wrocław), zastrzelony w 1945 r. w Freystadt

Karbaum Ernst ( Danzig/Gdańsk), zmarł w 1940 r. w obozie koncentracyjnym w Stutthofie

Koplin Anizet (Zakon Braci Mniejszych Kapucynów), zamordowany w 1941 r. w Auschwitz

Korczok Anton (Breslau/Wrocław), zmarł w 1941 r. w Dachau

Kremer Joh.-Leodegar (pallotyn), zgładzony w 1944 r. w Brandenburg-Görden

Lenzel Josef (Berlin), zmarł w 1942 r. w Dachau

Markötter Elpidius (misjonarz protestancki), zmarł w 1942 r. w Dachau

Moritz Aloys (Warmia), zmarł w 1945 r. w Rosji

Olszewski Leo (Warmia), zmarł w 1942 r. w Dachau

Poether Bernhard (Münster), zmarł w 1942 r. w Dachau

Richarz Everhard (Köln/Kolonia), zamordowany w 1941 r. w Mondorf

Schubert Augustinus (augustianin-eremita), zmarł w 1942 r. w Dachau

Schwarz Paul (Warmia), zamordowany w 1945 r. w Frauwalde

Spix Alphons (klasztor Arnstein), zmarł w 1942 r. w Dachau

Wessing August (Münster), zmarł w 1945 r. w Dachau

Witt Gerhard (Warmia), zamordowany w 1945 r. w Elblągu

Witt Max (Schneidemühl/Piła), zmarł w 1942 r. w Dachau

Willimsky Albert (Berlin), zmarł w 1940 r. w Sachsenhausen

Zurawski Alfons (podporucznik), zgładzony w 1942 r. w Brandenburg-Görden

Zuske Stanislaus (Warmia), zagazowany w 1942 r. w Hartheim-Dachau

 

Oprócz wyżej wymienionych dwudziestu dziewięciu księży, którzy oddali swoje życie za robotników przymusowych, nazwiska kolejnych sześciuset pięćdziesięciu ośmiu duchownych, którzy ze względu na pomoc robotnikom przymusowym, byli prześladowani przez nazistów, zawiera dokumentacja „Priester unter Hitlers Terror“ /Księża pod terrorem hitlerowskim/. Kary za udzielenie pomocy robotnikom przymusowym sięgały od ostrzeżenia, poprzez deportację, kary pieniężne, więzienie aż po wieloletnie osadzenie w obozie koncentracyjnym.

 

Literatura przedmiotu:

Hermann Scheipers, Gratwanderungen, Priester unter zwei Diktaturen /Hermann Scheipers. Balansowanie na krawędzi. Księża pod dwoma dyktaturami/, St. Benno-Verlag, Leipzig 2013

Halmut Moll (red.), Zeugen für Christus, Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts / Świadkowie Chrystusa. Niemiecka martyrologia XX wieku/, Paderborn, München, Wien, Zürich, 1999

 

Media

Dir gehört mein Leben. Die Geschichte von Anna und Hermann Scheipers. Zivilcourage und Gottesvertrauen unter zwei Diktaturen /Do ciebie należy moje życie. Historia Anny i Hermanna Scheipersów. Odwaga cywilna i ufność w Boga pod dwoma dyktaturami/, film (około 30 min.) i wywiad z Hermannem Scheipersem w czterech częściach (około 28 min.), produkcja: LWL-Medienzentrum für Westfalen, Münster, 2011

Hermann Scheipers. Wywiad przeprowadzony przez Jacka Barskiego 12 maja 2015 r. w Ochtrup, we współpracy z LWL-Medienzentrum für Westfalen, Münster

 

Podziękowanie

Dziękujemy panu Benno Hörstowi z Ochtrup, wybranymu członkowi Zgromadzenia LWL (Landschaftsversammlung), za pomoc w realizacji projektu i udostępnienie kontaktów do Prałata Scheipersa i Centrum Medialnego LWL (LWL Medienzentrum für Westfalen).