Monika Czosnowska

We wszystkich przypadkach, w których nie zachowały się lub zostały przemilczane nazwiska portretowanych osób lub w których zabrakło jakichkolwiek atrybutów ich tożsamości, takich jak insygnia, mundury lub cechy fizjonomiczne, interpretacja artystyczna pozwalająca odczytać znaczenie dzieła napotyka na trudności. Najsłynniejszym takim przykładem jest „Mona Lisa“ (lub „La Gioconda“, ok. 1503/06) Leonarda da Vinci, portret, w którego przypadku kwestia, czy widzimy na nim ideał kobiety czy osobę rzeczywiście istniejącą, jest sporna do dziś. Podobnie jest z „Dziewczyną z perłą“ Vermeera. Nie wiemy, czy jest to studium charakteru opłaconej modelki, portret na zamówienie, czy może jednak wizerunek pięknej młodej kobiety z sąsiedztwa malarza. I to właśnie ta niepewność stała się inspiracją współczesnej powieści Tracy Chevalier oraz jej adaptacji, wielokrotnie nagradzanego filmu fabularnego w reżyserii Petera Webbera.[18] „Portret czy obraz człowieka“ - to pytanie odnosi się na przykład również do licznych głów i popiersi rzeźbiarza Wilhelma Lehmbrucka (1881-1919). Naukowcy do dziś próbują stwierdzić, które z tych prac mają charakter czystego portretu a które z nich przedstawiają specyficzny, uniwersalny wizerunek człowieka.[19]

Fotograficzne prace Czosnowskiej plasują się gdzieś pomiędzy. Pojęcie portretu jest w ich przypadku jak najbardziej odpowiednie, ponieważ przedstawione na nich dzieci, młodzi ludzie i młodzi dorośli mogą odbierać je jako odtworzenie ich osoby. Przypuszczalnie nie będą oponowali, jeśli historycy sztuki sklasyfikują ich wizerunki jako personifikacje uniwersalnego obrazu człowieka, z którym w chwili ich powstania nie zamierzają się za bardzo identyfikować. Z biegiem czasu granice ponownie się przesuną i może na starość się ucieszą z posiadania „autentycznego“ portretu z dzieciństwa. Dziesiątki lat później, kiedy już nikt nie będzie wiedział, kto to i nie będzie znał okoliczności powstania tych fotografii, można będzie znowu dyskutować, czy chodzi w nich o czyste portrety, czy może o alegorie ideału człowieka z dawno minionej epoki.