Maksymilian Gierymski
Mediathek Sorted
Monachijscy nauczyciele akademiccy, u których studiował Gierymski, nie wykładali malarstwa plenerowego, a i on sam nie był pejzażystą malującym w plenerze, aczkolwiek w Niemczech już od lat 30. XIX w. wychodzono w plener, gdzie sporządzano szkice olejne na podstawie których w pracowniach tworzono kompozycje krajobrazowe i sceny historyczne. Zachowane obrazy Gierymskiego świadczą o tym, że sporządzał on szkice olejne w plenerze, koło Schleißheim w okolicach Monachium, w górach bawarskich oraz podczas swoich pobytów w Polsce,[13] i na ich podstawie tworzył w pracowni obrazy. Dowodem na to są między innymi jego powstałe w Polsce szkice „Przed cmentarzem“ i „Wiosna w małym miasteczku“ (zdj. nr 8, 13), przy czym kilka lat później skomponował obraz, który niewiele odbiegał od szkicu "Wiosna" (zdj. nr 14).
W pracowni, na podstawie szkiców i studiów, powstawały malowane z pamięci, z wyćwiczoną „romantyczną wyobraźnią“[14] i wielką dokładnością „nastrojowe krajobrazy“ o „intuicyjno-poetyckim działaniu“ (Aßmus),[15] jak „Krajobraz o wschodzie słońca“ (zdj. nr 5) oraz bardzo popularne nokturny[16] artysty (zdj. nr 2, 12). W oparciu o obserwowane w Polsce krajobrazy, Gierymski tworzył scenerie zarówno obrazów o tematyce powstańczej (zdj. nr 15) jak i scen myśliwskich z okresu rokoka (zdj. nr 9-11, 16), w związku z czym dla współczesnych był tym malarzem, który ubogie i monotonne okolice pod „szarym, ciężkim polskim niebem, pod którym raz rozpościerały się wielkie połacie piachu lub sosnowe bory, innym razem jednostajne wrzosowiska lub porośnięte wierzbami brzegi, pomiędzy którymi przelewały się żółtawe fale Wisły“[17] podniósł do rangi malarskich motywów.
Axel Feuß, grudzień 2015 r.
[13] Porównaj katalog wystawy "Maksymilian Gierymski", Kraków 2014, s. 104
[14] Agnieszka Morawińska: Polnische Malerei von der Gotik bis zur Gegenwart, Warszawa 1984 (wydanie w języku niemieckim), s. 37
[15] Nekrolog 1874, s. 378
[16] „Ein Hauptvertreter mit unstreitig ganz hervorragendem Talente ist Max Gierymski. Man kann sich nichts Einfacheres denken als das schlichte einsame Bauernhaus in dunkler Mondnacht. Stahlblau glänzt der Himmel über dem verlassenen Stück Erde. Nur ein verspäteter Wagen schleicht langsam die Straße herauf an dem Hause vorbei; hinter den niedrigen Büschen leuchtet das milde Mondlicht auf Dach und Wand. Es ist eine Mondnacht, die mit voller dichterischer Innigkeit empfunden und ohne alles bestechende Machwerk vorgetragen wurde.“ / „Głównym przedstawicielem o wybitnych talentach jest bez wątpienia Max Gierymski. Nie można wyobrazić sobie nic prostszego niż tę skromną samotną chatę w ciemnym świetle księżyca. Stalowoniebieskie niebo błyszczy nad tym opuszczonym kawałkiem ziemi. Tylko jakiś spóźniony wóz wlecze się obok chaty w górę drogi; zza niskich chaszczy księżyc łagodnie oświeca dach i ścianę. Jest księżycowa noc, doznawana z pełnią poetyckiej intymności, pozbawiona tych wszystkich tanich chwytów na pokaz.“ (Korrespondenzen. München, Ende Februar / Korespondencja, Monachium, koniec lutego) [w:] Deutsche Kunstzeitung Die Dioskuren. Hauptorgan der deutschen Kunstvereine, tom 18, München 1873, s. 76)
[17] Nekrolog 1874, s. 357
Dzieła w muzeach:
Muzeum Sztuki w Łodzi
Muzeum Narodowe w Warszawie
Muzeum Śląskie, Katowice
Oblastní galerie, Liberec (Galeria Regionalna w Libercu)
Muzeum Narodowe w Poznaniu
Kunsthalle zu Kiel (Hala Sztuki w Kilonii)
Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
Braith-Mali-Museum, Biberach an der Riß
Literatura przedmiotu:
Robert Aßmus: Studien zur Charakteristik bedeutender Künstler der Gegenwart CIV. Max Gierymski (Nekrolog) [w:] Deutsche Kunst-Zeitung Die Dioskuren. Hauptorgan der deutschen Kunstvereine (naczelny organ prasowy niemieckich towarzystw sztuki), tom 19, nr 45, s. 357 i nast. oraz nr 47, s. 377 i nast., München 1874 (zob. PDF)
Hyacinth Holland [w:] Allgemeine Deutsche Biographie 9 (1879), s. 150-151, wersja online na stronie internetowej: www.deutsche-biographie.de
Maksymilian Gierymski 1846-1874. Malarstwo i rysunek, oprac. Haliny Stępień, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, Warszawa 1974
Münchner Maler im 19. Jahrhundert = Bruckmanns Lexikon der Münchner Kunst in vier Bänden (leksykon w czterech tomach), tom 2, München 1982, s. 27
Ewa Micke-Broniarek (Muzeum Narodowe w Warszawie), 2004, na stronie internetowej: www.culture.pl
H. Kubaszewska [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon (AKL), tom 53, 2007
Birgit Jooss: Zwischen Antikenstudium und Meisterklasse. Der Unterrichtsalltag an der Münchner Kunstakademie im 19. Jahrhundert [w:] Eliza Ptaszyńska (red.): Ateny nad Izarą. Malarstwo monachijskie. Studia i szkice, Suwałki 2012, s. 23-45
Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2014