Menu toggle
Navigation

Mediathek Sorted

Mediateka
  • Grupa uchodźców stojąca na placu w Zbąszynie
    Grupa uchodźców stojąca na placu w Zbąszynie
  • Grupa wypędzonych z Niemiec rabbinów w obozie dla uchodźców. Zbąszyń, 6 marca 1939.
    Grupa wypędzonych z Niemiec rabbinów w obozie dla uchodźców
  • Herschel Grynszpan tuż po jego aresztowaniu 7 listopada 1938 roku. 
    Herschel Grynszpan tuż po jego aresztowaniu
  • Herschel Grynszpan w areszcie.
    Herschel Grynszpan w areszcie
  • Informacja na zamkniętej dziś stacji kolejowej w Zbąszynie, przypominająca o wydarzeniach z 1938 roku.
    Informacja na zamkniętej dziś stacji kolejowej w Zbąszynie, przypominająca o wydarzeniach z 1938 roku
  • Obóz uchodźców w Zbąszynie.
    Obóz uchodźców w Zbąszynie
  • Oczekiwanie po przybyciu do Zbąszynia.
    Oczekiwanie po przybyciu do Zbąszynia
  • Polski konsul w Lipsku Feliks Chiczewski.
    Polski konsul w Lipsku Feliks Chiczewski
  • Rendsburg 29.10.1938. Przybycie na Altstädter Markt rodziny Seelenfreund z opiekunką do dzieci, Senta Bloch (w środku) i dziećmi - Heinzem i Renate.
    Przybycie na Altstädter Markt, Rendsburg 29.10.1938
  • Rendsburg 29.1.1938. Harry Kader wsiada do autobusu, który odwiezie go w kierunku polskiej granicy.
    Harry Kader, Rendsburg 29.1.1938
  • Rendsburg 29.10.1938, "Sonderfahrt", czyli kurs specjalny autobusu dla deportowanych. Z przodu prawdopodobnie kierowca.
    "Sonderfahrt", Rendsburg 29.10.1938
  • Rendsburg 29.10.1938. Autobus do transportu Żydów podstawiła firma Fritz Thrordsen. Z tyłu widoczna deportowana Paula Ring.
    Rendsburg 29.10.1938. Autobus do transportu Żydów podstawiła firma Fritz Thrordsen. Z tyłu widoczna deportowana Paula Ring.
  • Rendsburg 29.10.1938. Deportowana Paula Ring, w Rendsburgu pracowała jako modystka.
    Deportowana Paula Ring, Rendsburg 29.10.1938
  • Rendsburg 29.10.1938. Przybycie rodziny Seelenfreund. W oknach świadkowie wydalenia.
    Przybycie rodziny Seelenfreund
  • Rendsburg 29.10.1938. Regina Kader i Max Ring wsiadają do autobusu. Za nimi, w okularach i kapeluszu stoi funkcjonariusz policji kryminalnej, Willi Tram.
    Regina Kader i Max Ring wsiadają do autobusu, Rendsburg 29.10.1938
  • Rodzina Langman w Zbąszynie.
    Rodzina Langman w Zbąszynie
  • Rodzina uchodźców w Zbąszynie
    Rodzina uchodźców w Zbąszynie
  • Rodzina uchodźców w Zbąszynie.
    Rodzina uchodźców w Zbąszynie
  • Spartańskie warunki pobytu dla uchodźców w stodole w Zbąszyniu.
    Spartańskie warunki pobytu dla uchodźców w stodole w Zbąszyniu
  • Stolperstein - tabliczka upamiętniająca tragiczną historię Mendela Maxa Karpa na ulicy Holzmarktstr. Berlin.
    Stolperstein - tabliczka upamiętniająca tragiczną historię Mendela Maxa Karpa
  • Stolperstein w Hanowerze dla Herschela Grynszpana i jego siostry.
    Stolperstein w Hanowerze dla Herschela Grynszpana i jego siostry
  • Tablica pamiątkowa na kamienicy przy Güntzelstr. w Berlinie Wilmersdorf, upamiętniająca Marcela Reich-Ranickiego, jednego z deportowanych w ramach Polenaktion.
    Tablica pamiątkowa upamiętniająca Marcela Reich-Ranickiego
  • Uchodźcy na stacji Zbąszyń 1938.
    Uchodźcy na stacji Zbąszyń 1938
  • W kolejce po zupę, obóz dla uchodźców w Zbąszynie. Listopad 1938.
    W kolejce po zupę, obóz dla uchodźców w Zbąszynie
  • Warsztaty tapicerskie. Obóz dla uchodźców w Zbąszynie.
    Warsztaty tapicerskie. Obóz dla uchodźców w Zbąszynie.
  • Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii, 28.10.1938.
    Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii, 28.10.1938
  • Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii
    Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii
  • Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii.
    Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii
  • Interview mit Alina Bothe - Kuratorin der Ausstellung "Ausgewiesen!" in Berlin

    Interview mit Alina Bothe - Kuratorin der Ausstellung "Ausgewiesen!" in Berlin

    Interview mit Alina Bothe - Kuratorin der Ausstellung "Ausgewiesen!" in Berlin
  • Ustawa Sejmu o pozbawieniu obywatelstwa z 31.03.1938 r

    Ustawa Sejmu o pozbawieniu obywatelstwa z 31.03.1938 r

„Polenaktion“ 1938

Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii w ramach tzw. „Polenaktion“, 1938 r.
Wydalenie polskich Żydów z Norymbergii w ramach tzw. „Polenaktion“, 1938 r.

„Wolno nam było zabrać tylko najpotrzebniejsze rzeczy. Pod stałą eskortą zostaliśmy przewiezieni na dworzec. Opisać to uczucie, wydaje się niemal niemożliwe, ale ten moment prześladuje mnie do dzisiaj. Tego dnia straciliśmy wszystko, co mieliśmy, nasze dotychczasowe życie, nasz dom i naszą rodzinę.“[1] tak wydarzenia „Polenaktion“ wspominał Siegfried Jaffe, wówczas 15-letni mieszkaniec Berlina, którego rodzice, Erna i Lazar, przeprowadzili się po pierwszej wojnie światowej z Galicji do Niemiec. Los urodzonego w Berlinie Siegfrieda oraz jego rodziny podzieliły w końcu października 1938 roku tysiące Żydów polskiego pochodzenia.

Żydzi stali się obiektem szykan na długo przed przeprowadzeniem „Polenaktion“. Ich sytuacja w Rzeszy Niemieckiej pogarszała się systematycznie od chwili dojścia w 1933 roku Adolfa Hitlera do władzy. Antysemityzm – choć nie był ani w Niemczech, ani w Europie zjawiskiem nowym – stał się doktryną państwową narodowych socjalistów.[2] Represje, podżeganie do nienawiści, przybierająca na sile propaganda skierowana przeciwko Żydom i ich bojkot w życiu publicznym stały się codziennością. Łącznie w Trzeciej Rzeszy uchwalono i wydano około dwóch tysięcy antysemickich ustaw oraz rozporządzeń godzących w przedstawicieli judaizmu.[3]

W szczególnie złej sytuacji znaleźli się żyjący w Niemczech Żydzi pochodzący ze Wschodu Europy. W hierarchii „niechcianych“ obywateli znajdowali się na samym dole, a na ich określenie używano pojęcia o pejoratywnym znaczeniu – „Ostjuden“. Według spisu ludności, w czerwcu 1933 roku, na terenie Trzeciej Rzeszy, liczącej wówczas 65 mln obywateli, mieszkało około pół miliona Żydów. Z tego 100 tysięcy nie posiadało niemieckiego obywatelstwa. Zdecydowana większość tej grupy (60 tysięcy) była obywatelami polskimi, kolejne 20 tysięcy miało polskie pochodzenie.[4] Większość Żydów polskiego pochodzenia znalazła się w Rzeszy Niemieckiej na skutek wojennej zawieruchy lat 1914–1918. Niektórzy trafili tu jako jeńcy, pracownicy przymusowi lub imigranci ekonomiczni, dla innych Niemcy miały być tylko przystankiem w drodze do USA, ale ostatecznie zostali, gdy z różnych powodów za ocean nie udało im się nigdy wyjechać.[5]

Powtarzające się akty przemocy, ograniczanie praw obywatelskich i wprowadzanie zakazów wykonywania przez Żydów kolejnych profesji powodowały stale pogarszające się warunki życia tej grupy społecznej i egzystencję podszytą ciągłym strachem. Konsekwencją była postępująca fala emigracji żydowskiej do innych krajów. Do 1938 roku Trzecią Rzeszę opuściło około 250 tysięcy Żydów.

Dla narodowych socjalistów, którzy już w 1920 roku na zjeździe NSDAP deklarowali zamiar pozbycia się z Niemiec wszystkich żydowskich obywateli, proces ten postępował jednak stanowczo za wolno. Wraz z aneksją Austrii, 12 marca 1938 roku, liczba Żydów na terenie Niemiec wzrosła o dodatkowe 200 tysięcy. Do podjęcia kolejnych kroków, a w szczególności przeprowadzenia tzw. „Polenaktion“, nieoczekiwanie przyczynił się polski rząd. W obawie przed falą zubożałych żydowskich imigrantów, szukających w Polsce schronienia przed antysemickimi represjami narodowych socjalistów, 31 marca 1938 roku, Sejm przyjął „Ustawę o pozbawieniu obywatelstwa“.[6] Zgodnie z nią obywatel polski przebywający za granicą mógł zostać pozbawiony obywatelstwa polskiego, „jeżeli przebywał za granicą dłużej niż 5 lat po powstaniu Państwa Polskiego“ lub „utracił łączność z państwowością polską“.[7] Dodatkowo przyjęto, że utrata obywatelstwa polskiego męża rozciąga się na jego żonę, zaś ojca na jego dzieci w wieku do lat 18, „jeżeli osoby te przebywają za granicą i nie zostały w orzeczeniu o pozbawieniu wyłączone spod utraty obywatelstwa.“[8]

Strona niemiecka natychmiast zaprotestowała na drodze dyplomatycznej przeciwko polskiej ustawie. Nowe przepisy wprowadzano jednak opieszale. Dopiero pół roku później, 9 października 1938 roku, rząd polski wydał decyzję o konieczności opatrzenia konsularnym stemplem paszportów Polaków przebywających poza krajem. Konsulom polecono, by zatrzymywali paszporty osobom, którym zamierzano odebrać obywatelstwo. Brak stempla w paszporcie oznaczał zaś utratę jego ważności 30 października 1938 roku.[9] W tej sytuacji Niemcy zaczęli się obawiać, że wkrótce nie będą mieli dokąd wydalić Żydów, zwłaszcza, że inne państwa także zamknęły przed nimi granice.

 

[1] K. Dressel, N.Wegt, An diesem Tag verloren wir alles, was wir gehabt haben.“ W: „Ausgewiesen! Berlin, 28.10.1938. Die Geschichte der „Polenaktion“, Alina Bothe, Gertrud Pickhan (wyd.), Berlin 2018, s.185

[2] Michael Wildt„Volksgemeinschaft“ als Selbstermächtigung. Soziale Praxis und Gewalt. W: Hitler und die Deutschen. Volksgemeinschaft und Verbrechen. Berlin 2010

[3] Ausgrenzung und Verfolgung der jüdischen Bevölkerung. W: LeMo Lebendiges Museum Online: https://www.dhm.de/lemo/kapitel/ns-regime/ausgrenzung-und-verfolgung.ht…

[4] Miriam Rürup, Wie aus Deutschen Juden wurden. W: „Ausgewiesen!..., s. 53

[5] G. Pickhan, Generalprobe für die Deportation, Tagesspiegel, 24.10.2013, wydanie internetowe

[7] Art. 1b Ustawy o pozbawieniu obywatelstwa z 31 marca 1938 roku

[8] Art. 3.1. wymienionej ustawy
[9] Jerzy Tomaszewski, Przystanek Zbąszyń. W: Do zobaczenia za rok w Jerozolimie. Red. I. Skórzyńska, W. Olejniczak, Poznań 2012, s. 73