Zdzisław Nardelli

We wszystkich obozach rozwijał Nardelli działalność kulturalna i artystyczną, pisał teksty i wiersze, organizował wieczornice, prowadził teatr i przygotowywał premiery spektakli. Szczególną rolę odegrał przy spotkaniu z Olivierem Messianem, jeńcem Stalagu VIII A w Görlitz, wybitnym kompozytorem francuskim XX wieku, nad którym wtedy roztoczył opiekę[1]. Nardelli zorganizował „Wieczór polski” z recytacją swojej poezji i wykonaniem części powstającej w niewoli kompozycji Messiaena. W ten sposób otworzył on drogę do historycznej premiery w Stalagu VIII A dzieła ukończonego i nazwanego Kwartetem na koniec Czasu[2], dzisiaj szeroko znanego w salach koncertowych na świecie, pomnikowego dzieła kameralistyki francuskiej. Podejrzany przez gestapo o sprzyjanie działalności komunistycznej przetrzymywany był w więzieniach w Bonn, Monschau, Brauweiler i Köln. W końcu skazany został na KL Buchenwald (nr 81824), gdzie nawiązał kontakt z komunistyczną komórką ruchu oporu. Przeżył obóz koncentracyjny w Buchenwaldzie i stamtąd uciekł przed samym wyzwoleniem obozu przez armię amerykańską w peiwrszych dniach kwietnia 1945 r. Od maja pracował w Ośrodku Polskim w Erfurcie jako kierownik  Referatu Artystycznego, ale wkrótce podjął decyzję o powrocie do kraju.

Nardellemu powierzono dyrekcję programową Rozgłośni Radiowej Polskiego Radia w Krakowie. Przyczynił się do powstania Orkiestry Symfonicznej PR w Krakowie pod dyr. Jerzego Gerta oraz czynił starania o transmisję sygnału czasu w południe wraz z hejnałem z wieży Kościoła Mariackiego, które weszło na stałe do tradycji i funkcjonuje do dzisiaj. Następnie został przeniesiony do pracy w Szczecinie i Koszalinie, gdzie zbudował od podstaw tamtejsze rozgłośnie. Związał się z piękną kobietą o niezwykłym imieniu Teodozja, która stała się jego towarzyszką życia; miał syna Piotra. Od 1956 r. pracował w Polskim Radiu w Warszawie, a w latach 1969-88  jako dyrektor Teatru Polskiego Radia. Angażował do współpracy i przyjaźnił się z szerokim kręgiem literatów i autorów, a zwłaszcza z K. I. Gałczyńskim, który dla Nardellego napisał nawet, dzisiaj zapomnianą, Kantatę na otwarcie Rozgłośni Polskiego Radia w Szczecinie. Pracował z pasją i dynamicznie, często w sposób niekonwenjonalny. Stał się najwybitniejszym z reżyserów i realizatorów słuchowisk radiowych. Zrealizował około 1.500 słuchowisk, w tym cenione radiofonizacje klasyki narodowej: A. Mickiewicza Dziady oraz S. Wyspiańskiego Wesele i Warszawianka, wprowadzając nowatorskie rozwiązania techniczne, m.in. stereofonię łącząc z kwadrofonię, a także wykorzystywał możliwości realizacyjne Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia (kierowanego przez Józefa Patkowskiego). Karierę radiową Nardelli zakończył realizując Rzeźnię Mrożka. Audycje te wznawiane są do dzisiaj na antenie Polskiego Radia. Nardelli był zapraszany do realizacji słuchowisk autorów polskich przez radiofonie zagraniczne, m.in. Sender Freies Berlin (I. Iredyński Panie), Centro di Produzione di Milano (H. Bardijewski La Fuga), RAI w Rzymie (J. Przybora Non omnis moriar), a także w radiu w Oslo i w Bratysławie. Sprawował funkcję jurora międzynarodowego konkursu na słuchowisko radiowe „Prix Italia” w Turynie. Wielokrotnie reprezentował Polskie Radio za granicą, m.in. na Kongresie Twórców Radiowych w Frankfurcie nad Menem (w trakcie obrad nastąpiło starcie poglądów z reprezentantami młodej szkoły niemieckiej, atakujących tradycyjną formę słuchowiska).