Daniel Libeskind – wirtuoz architektury

Ślady obecności

W swoich zamysłach architektonicznych Daniel Libeskind często mierzy się z zagadnieniem przywrócenia pamięci o wyrugowanym w wyniku działań nazistów żydowskim dziedzictwie w Niemczech. Oprócz Muzeum Żydowskiego w Berlinie koronnym przykładem tego jest budowa obiektu muzealnego Felix-Nussbaum-Haus w Osnabrücku, będącego częścią większego kompleksu tzw. Museumsquartier. W obiekcie prezentowane są prace żydowskiego artysty malarza Felixa Nussbauma, który krótko po dojściu narodowych socjalistów do władzy wyemigrował z Niemiec do Brukseli. Tu, w czerwcu 1944 roku, został zadenuncjowany, a następnie wydany nazistom i zgładzony dwa miesiące później w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Tworząc Felix-Nussbaum-Haus Daniel Libeskind po raz kolejny sięgnął po szereg symboli, które podobnie jak w jego innych projektach, odgrywają główną rolę. Budynek składa się z trzech kubicznych form wykonanych z drewna, betonu i cynku. Odpowiadają one okresom twórczości artysty: w drewnianej części ulokowano prace Nussbauma z okresu, gdy mieszkał w Niemczech, w betonowym obiekcie wystawiane są prace z czasu emigracji oraz ukrywania się artysty przed nazistami. W ostatniej, cynkowej części prezentowane są nieznane wcześniej dzieła malarza.

Tym, co wzbudza największą uwagę odwiedzających, jest szczególny rozkład pomieszczeń muzeum, układający się w swoisty labirynt, prowadzący zwiedzających nierzadko w ślepe zaułki. Przez krytyków ten klaustrofobiczny układ okrzyknięty został jako mistrzowskie odzwierciedlenie motywu życia w ukryciu, ucieczki i opresji, tak jak miało to miejsce w biografii Nussbauma. Postępująca wraz z pokonywaniem kolejnych metrów muzeum dezorientacja w przestrzeni sprawia, że prace prześladowanego żydowskiego artysty wywierają na zwiedzających jeszcze bardziej dojmujące wrażenie.

Kontrolowany chaos form

Styl architektoniczny Libeskinda to przykład dekonstruktywizmu, kierunku polegającego na kwestionowaniu przyjętych norm, harmonii, równowagi, proponujący w zamian odmienne spojrzenie na strukturę. Libeskind był jednym z siedmiu architektów, którzy w 1989 roku zostali wybrani przez Museum of Modern Art w Nowym Jorku do przygotowania wystawy „Deconstructivist Architecture“. Tworzone w ten sposób budynki zaskakują swoją formą, są „nieprzewidywalne“, choć jest w tym chaosie swoista kontrola. Dobitnym przykładem dekonstruktywizmu jest budynek Imperial War Museum North w Trafford, nieopodal Manchesteru, wybudowany według projektu Libeskinda i oddany do użytku w 2002 roku. Składa się on z trzech, wyraźnie odcinających się od siebie brył, symbolizujących trzy żywioły: wodę, ziemię i powietrze. Muzeum przedstawia wpływ współczesnych konfliktów zbrojnych na ludzkość. Obrane przez architekta kształty „z jednej strony owalne, przypominające powierzchnię planety, z drugiej poszarpane i rozdzielone w wyniku wybuchu“, mają symbolizować niszczycielskie siły, które pustoszą życie w różnych częściach globu.[7]

Z tematem wojny, ale i moralności, Daniel Libeskind zmierzył się również podczas przebudowy Militarno-Historycznego Muzeum Bundeswehry w Dreźnie. Trudno temu projektowi odmówić śmiałości: architekt zachowując front pierwotnego budynku, jednocześnie dosłownie przeciął go nową konstrukcją – szpiczastym klinem, wewnątrz którego umiejscowiony jest taras widokowy. Można stąd podziwiać zabudowę Drezna, w szczególności te dzielnice, które odbudowano – lub raczej zbudowano na nowo – po wojennych zniszczeniach miasta powstałych w wyniku alianckich nalotów. Sam klin, wbijający się w budynek dawnego arsenału broni Królewskiej Armii Saksonii, także nawiązuje w swojej wymowie do bombardowań Drezna. Taras widokowy sąsiaduje zaś z wystawą poświęconą zniszczeniu europejskich miast podczas drugiej wojny światowej. Dzięki temu zabiegowi Drezno samo staje się częścią prezentowanej ekspozycji, swoistym dokumentem zniszczenia i odbudowy. Półprzezroczyste elewacje, przez które przebija neoklasycystyczna fasada, to symbol transparentności dojrzałego, demokratycznego społeczeństwa, które nie odżegnuje się od swojego historycznego dziedzictwa, nawet jeśli zawiera ono ciemne rozdziały. Daniel Libeskind o przebudowanym według jego pomysłu budynku Muzeum Bundeswehry mówi, że jest on „najczystszym“ ze wszystkich stworzonych przez niego obiektów: „Awangardowy klin ze stali, betonu i szkła przecina dzisiaj przepych dawniej spójnego, neoklasycystycznego budynku arsenału z 1877 roku. Z czasu, gdy z pytaniem o moralność wojny, obchodzono się mniej subtelnie“.[8]