Polska droga do wolności na okładkach magazynu DER SPIEGEL (1980-1990)

Za swoiste wprowadzenie do polskiej problematyki w latach osiemdziesiątych stanowi seria pięciu obszernych tekstów, ukazujących się kolejno na łamach Spiegla w ostatnich tygodniach 1980 r. Artykuły w pełni oddają historiozoficzny filtr, przez który redakcja postrzegała ówczesną sytuację w Polsce. Z dzisiejszej perspektywy seria Jak Polska została zdradzona (Wie Polen verraten wurde)[14] jawi się niemalże jako profetyczna wizja doniosłości dziejowej ciągu przemian, zapoczątkowanych przez wydarzenia sierpniowe w Gdańsku w 1980 r. Seria stanowiła obszerną analizę najnowszej historii państwowości polskiej od odzyskania niepodległości w 1918 r., poprzez agresję Hitlera w 1939 r., aż do wyłaniającego się porządku ukształtowanego po konferencjach „wielkiej trójki”. Oprócz analizy dziejów państwa polskiego po I wojnie światowej do wybuchu II, wyłania się z tych szkiców równie charakterystyczny – obok historiozoficznego – rys geopolityczny, w którym tragiczne losy państwa polskiego są funkcją ścierających się interesów mocarstw. Ukazujący się czytelnikowi sens przedstawionego w serii procesu dziejowego i geopolitycznych uwarunkowań stwarzał ramy interpretacyjne dla aktualnej cotygodniowej niemalże sprawozdawczości z Polski. Przyczyny i konsekwencje wydarzeń w Polsce nie dały się zredukować wyłącznie do wewnętrznych kryzysów w społeczeństwie, aparacie partyjnym, czy opozycji politycznej, a były elementem większego systemu zależności polityki mocarstw. Zainteresowanie redakcji tematyką polską wynikało również z wewnętrznej polityki informacyjnej magazynu. W Spieglu nie było stałej rubryki poświęconej Polsce, a natężenie w sprawozdawczości podlegało wahaniom w zależności od nasilenia istotnych wydarzeń o charakterze społeczno-politycznym, które w optyce redakcyjnej warte były odnotowania. Samo zainteresowanie tematyką polską podlegało naturalnie „prawom” podążania za newsem. Było ono intensywne w okresach napięć i niepokojów, stosunkowo słabe zaś w okresie braku nadzwyczajnych wydarzeń. Tendencja ta dotyczy artykułów i szczególnie okładek.    

Na przestrzeni dwóch dekad od powstania magazynu próżno szukać tematów bezpośrednio odwołujących się do Polski, bądź polskiej problematyki na okładach tygodnika. Z pewnością w zbiorowej pamięci niemieckiego społeczeństwa zakorzeniona jest strona tytułowa Spiegla, która ukazywała symboliczny gest kanclerza Willy’ego Brandta w Warszawie w 1970 r. Kniefall za sprawą czarno-białej fotografii oraz wielu reprodukcji prasowych jest po dzień dzisiejszy jednym z najbardziej rozpoznawalnych zdjęć niemieckiego kanclerza. [Il. 5] Wybór Polaka na papieża tygodnik uhonorował także okładką. Strona tytułowa wydania 43/1978 w fotograficznym portrecie prezentuje niemieckiemu czytelnikowi kardynała Karola Wojtyłę tuż po wyborze na Stolicę Piotrową. Podpis na okładce stwierdza: Papież z Polski – wyzwanie dla komunistów (Papst aus Polen – die Kommunisten herausgefordert). Nie pozostawia to wątpliwości, iż redakcja magazynu odczytała wybór podjęty przez kardynałów na konklawe także jako polityczne wyzwanie rzucone w kierunku Polski i całego bloku wschodniego. [Il. 6] Polski papież będzie jeszcze kilkukrotnie gościł na stronach tytułowych magazynu. Kolejną okazją była pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Po raz pierwszy w historii zwierzchnik Stolicy Apostolskiej podjął się pielgrzymki (2-10 czerwca 1979 r.) do komunistycznego państwa. Okładka z 4 czerwca, w numerze 23/1979 ukazuje zarówno symboliczno-religijny, jak również polityczny wymiar tej podróży, co nie mogło umknąć hamburskiemu tygodnikowi. [Il. 7]

Początek lat osiemdziesiątych XX w. przynosi wzmożone zainteresowanie polską problematyką. W dziesięcioleciu między 1980 a 1990 r. magazyn poświęci blisko trzynaście okładek tematom związanym z sytuacją społeczno-polityczną w Polsce, bądź ukazujących Polaków na pierwszej stronie tygodnika. W samym 1980 r. tygodnik aż pięciokrotnie odniesie się do polskich tematów na stronie tytułowej. Wydarzenia na polskim wybrzeżu w sierpniu 1980 r. sprawią, iż oczy zachodniej prasy i mediów zwrócone zostaną w stronę strajkujących robotników w zakładach pracy w północnej Polsce, a szczególnie w kierunku Stoczni im. Lenina w Gdańsku. Tematyka numeru 34/1980 była szybką reakcją magazynu na strajki gdańskich stoczniowców i pogłębiający się z dnia na dzień kryzys społeczny w Polsce. Okładka złożona została z fragmentu fotografii z wiecu stoczniowców. Na zdjęcie nałożony został wytłuszczonym drukiem tytuł wprowadzający w problematykę wydania: Gierek w opałach Polscy robotnicy buntują się (Gierek in Not Polens Arbeiter rebellieren). Fragment podpisu Gierek w opałach został dodatkowo wyróżniony czerwonym podkreśleniem. [Il. 8]