Poloniki Daniela Chodowieckiego

„Ja też należę niejako do tych dobrych ludzi [tych dzielnych réfugiés, którzy 100 lat temu musieli opuścić swoją ojczyznę i wszędzie, dokąd docierali, byli szanowani i lubiani, także w Niemczech czynili wiele dobrego], bo moja Babka po kądzieli była réfugiée, ale z ojca jestem Polakiem, potomkiem dzielnego narodu, który wkrótce przestanie istnieć,“ tak Chodowiecki opisał swoje pochodzenie w 1793 roku, roku drugiego rozbioru Polski.[1] Używając słowa réfugiés, czyli uchodźcy, miał na myśli hugenotów, francuskich protestantów, od 1530 roku uciskanych we Francji przez kler i monarchię. Wydany przez Ludwika XIV w roku 1685 Edykt z Fontainebleau równał się zakazowi protestantyzmu, który zapoczątkował exodus ćwierci miliona hugenotów do zdominowanych przez kulturę protestancką krajów na terenie Europy. Matka Daniela, Marie Henriette Ayrer (*1702), pochodziła - zarówno ze strony matki, jak i ojca - z rodziny hugenockich uchodźców. Według rozpowszechnionego przez samego Daniela przekazu rodzinnego jego polskim praprzodkiem był żyjący w połowie XVI w. na terenie Wielkopolski szlachcic Bartłomiej Chodowiecki. Jednak już w XVII w. brak jest dowodów na to, by posiadał on tytuł szlachecki, a także stosownych informacji w polskich herbarzach.[2] Daniel pochodził bezpośrednio z toruńskiego rodu teologów i handlarzy zbożem. Jego dziadek Christian (*1655) przeniósł się do Gdańska ze względu na lepsze możliwości handlowe. Tam zajmował się handlem zbożem, później przejętym przez jego syna Godfryda (*1698), ojca Daniela. Rodzice Daniela od chwili zawarcia związku małżeńskiego należeli do parafii kościoła ewangelicko-reformowanego w Gdańsku, byli nastawieni na kulturę francuskich emigrantów i w konsekwencji tego posługiwali się językiem francuskim. Dlatego też francuski był językiem ojczystym Daniela Chodowieckiego. Mówił także po niemiecku i niewiele po polsku. Dzięki spadkowi po dziadku Daniela, rodzina nabyła kamienicę przy Heiliggeistgasse (obecnej ulicy Św. Ducha).

Biografia

Dzieciństwo urodzonego dnia 16 października 1726 roku w Gdańsku Daniela Chodowieckiego było niewątpliwie beztroskie. Od ojca, malarza amatora i twórcy miniatur, nauczył się rysunku. Po jego śmierci w roku 1740 rozpoczął praktykę kupiecką w sklepie kolonialnym, w wolnych chwilach kontynuując zgłębianie tajników rysunku - jako samouk wspierany przez swoją ciotkę Justine Ayrer. W 1743 roku, mając 16 lat, przeprowadził się do Berlina, by tam - podobnie jak jego młodszy brat Gottfried - podjąć pracę w sklepie z artykułami gospodarstwa domowego należącym do jego wuja Antoine‛a Adriena Ayrera. Na potrzeby jego sklepu obaj bracia sporządzali miniatury, po czym z ich sztychów robili odbitki, którymi następnie ozdabiano różnego rodzaju puzderka. W latach 1748/49 Daniel uczył się u augsburskiego miedziorytnika Johanna Jacoba Haida (1704-1767) sztuki malarstwa emaliowego. Już jego najwcześniejsza zachowana praca przedstawiała motyw polski, jednak prawdopodobnie była jedynie kopią sztychu rytownika Georga Christopha Kiliana (1709-1781), który także pochodził z Augsburga.[3] Praca ta pochodzi z roku 1750 i jest opatrzona napisem „Ein polnisches Jubel-Jahr und Buß-Predigt, in Cracau gezeichnet“[4] [w tekście opublikowanym w Roczniku Muzeum Narodowego w Warszawie z roku 1938 Zygmunt Batowski podaje tytuł „Rok jubileuszowy w Krakowie“]. W 1754 roku Chodowiecki postanowił skupić się wyłącznie na sztuce, rozpoczął naukę rysunku u berlińskiego malarza historycznego Bernharda Rodego (1725-1797) oraz nawiązał kontakty ze znanymi malarzami i rytownikami, wśród których znaleźli się: Antoine Pesne, Joachim Martin Falbe oraz Blaise Nicolas Le Sueur, który w roku 1756 został mianowany dyrektorem Akademie der Künste (Akademia Sztuk Pięknych) w Berlinie.

W 1755 roku Daniel ożenił się z należącą do francuskiej kolonii w Berlinie Jeanne Barez (1726-1785). W roku 1757 zaczął eksperymentować z techniką druku wklęsłego, o czym świadczy jego pierwsza akwaforta datowana właśnie na ten rok. Natomiast w roku 1758 namalował swój przypuszczalnie pierwszy obraz olejny oparty na jednej z jego pierwszych rycin, zatytułowany „Bauernjunge mit verbundenem Gesicht“ (Wiejski chłopiec z obwiązaną twarzą, Muzeum Narodowe w Gdańsku). Latem tego roku rozpoczął intensywne studia z natury, rysując głównie kobiety przy pracach domowych w technice sangwiny i ołówka. Wraz z narodzeniem pierwszego dziecka w 1761 roku jego zainteresowanie tym tematem osłabło. Do roku 1770 małżonkom Chodowieckim urodziło się pięcioro dzieci, z których wszystkie zajmowały się później pracami artystycznymi. W 1764 roku otrzymał nominację na członka Königlich Preußische Akademie der Künste und Mechanischen Wissenschaften (Królewsko-Pruska Akademia Sztuk Pięknych i Nauk Mechanicznych) w Berlinie. Po dwóch pierwszych okresach twórczości - 1758/59 i 1763/64, w których pracował jako rytownik, w roku 1767 zaczął nieprzerwanie zajmować się miniaturowymi rycinami, których stworzył ponad dwa tysiące. Rodzinę utrzymywał jednak głównie z wykonywania miniaturowych portretów i malowania puzderek emaliami.[5] W 1773 roku odbył podróże do Gdańska i na Śląsk. W tym samym roku spotkał w Dreźnie dwóch zaprzyjaźnionych malarzy: Antona Graffa (1736-1813) i Adriana Zingga (1734-1816). W 1779 roku ukazał się pierwszy spis jego rycin, natomiast rok później wydano jego autobiografię. Po śmierci matki w roku 1780 udał się ponownie do Gdańska. Od 1782 roku angażował się w reformę berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, którą zrealizował w roku 1786, jako jej sekretarz i jeden z sześciu rektorów. W 1790 roku został jej wicedyrektorem, a w 1797 roku następcą ówczesnego dyrektora Akademii Bernharda Rodego. Daniel Chodowiecki zmarł dnia 7 lutego 1801 roku w Berlinie. (zdj. nr 1)