Adam Szymczyk i documenta 14

Pierwsza documenta w dwóch miejscach jednocześnie

Od chwili pożegnania Szymczyka w Bazylei, miał on dwa i pół roku na przygotowanie mającej rozpocząć się w czerwcu 2017 roku documenta 14. Już na początku października 2014 roku było jasne, że i tym razem zerwie on z tradycyjnymi formami prezentacji sztuki. W komunikacie prasowym zarządzającej wystawą spółki documenta und Museum Fridericianum gGmbH oraz w wykładzie dla studentów i nauczycieli akademickich na Kunsthochschule Kassel podawał zdumiewającą dla wszystkich informację o tym, że pierwszy raz w historii imprezy, od 1955 roku, wystawa zagości w dwóch miejscach, a mianowicie w Atenach i w Kassel: „Zamiast jednego spektaklu w jednym miejscu i w jednej, przejrzystej strukturze czasowej, czym zazwyczaj charakteryzują się wielkie międzynarodowe wystawy, 14. documenta będzie czasowo i przestrzennie przebiegać w dwóch etapach pozostających w dynamicznej równowadze“, napisano we wspomnianym komunikacie prasowym. Podobnie jak w 1955 roku Kassel musiało uporać się z traumą zniszczenia miasta przez narodowy socjalizm i wojnę, tak dziś Ateny stały się areną kryzysu gospodarczego w Europie i symbolem szybko zmieniającej się sytuacji na świecie. Grecka stolica jest uosobieniem ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturalnych dylematów, przed którymi stoi dzisiejsza Europa.

Hasło przewodnie 14. documenta to: „Uczyć się od Aten“. Miało ono pobudzić do poznania solidarności i pomocnych w czasach kryzysu mechanizmów przeżycia, pisała lokalna prasa w Kassel: Szymczyka „interesują wszelkie próby mające na celu przezwyciężenie kryzysu, czyli ruchy oddolne a także wspólnotowe, które odrzucają szerzącą się powszechnie korupcję i starają się stworzyć coś nowego.“ Wyraźnie podkreślił, „że jego documenta nie ma pojawić się w greckiej stolicy jak ufo …, by potem znowu zniknąć.“ Wolałby raczej stawiać na współpracę z inicjatywami i projektami w sferze kultury, „którym udaje się przetrwać ciężkie czasy“. Chciałby wspierać takie instytucje i dzięki współpracy wzbudzić ich zaufanie.[12]

Podział ekspozycji na odsłony w dwóch miejscach zaskoczył właściwie tylko opinię publiczną. W swojej siedmiuset stronicowej publikacji towarzyszącej 14. edycji documenta [Quinn Latimer i Adam Szymczyk (red.), Der documenta 14 Reader, Prestel Verlag, München 2017], Szymczyk podaje, że taką właśnie koncepcję przedstawił w swojej propozycji projektu, która była podstawą powołania go na dyrektora artystycznego. Już w grudniu 2013 roku oraz w marcu 2014 roku nawiązał pierwsze kontakty w Atenach i utworzył zespoły robocze. Ogłoszenie tego planu wywołało jednak ostre reakcje, zarówno w Atenach jak i w Kassel. W Grecji obawiano się, że po Igrzyskach Olimpijskich w 2004 roku będzie to „kolejne wielkie wydarzenie, które nie przyniesie trwałego efektu.“[13] W Kassel natomiast, lokalni patrioci a także środowiska konserwatywne i miejscowi kupcy przepowiadali upadek „dziedzictwa kulturowego“ documenty w Atenach.[14] Jednak ani burmistrz miasta Kassel, ani sponsorzy nie dali się zwieść tej argumentacji. Ateny to ostatecznie nie tylko punkt zapalny „aktualnych, globalnych wyzwań“, to także „punkt kulminacyjny tysiącletniej kultury europejskiej“.[15] Poza tym, wystawa już dwukrotnie gościła w innych miejscach: w 2002 roku w ramach 11. documenta we Wiedniu, Nowym Delhi, Berlinie, Saint Lucia i w Lagosie, a podczas trwania 13. documenta w 2012 roku w Kabulu, Kairze i w Banff.